Του Γιώργου Σ. Σκορδίλη

Τριάντα πέντε χρόνια συμπληρώνονται σήμερα 18 Αυγούστου, από τότε που το Κογκρέσο των ΗΠΑ ψήφισε σε χρόνο-ρεκόρ το Oil Pollution Act (OPA 90), σε άμεση απάντηση στο ναυάγιο του Exxon Valdez που είχε σημειωθεί ένα χρόνο νωρίτερα το 1998, καθώς η πετρελαιοκηλίδα των 11 εκατομμυρίων γαλονιών αργού που διέρρευσαν από το πλοίο στον Prince William Sound της Αλάσκας αποκάλυψε δύο μεγάλες αδυναμίες: Την έλλειψη κρατικών πόρων για ταχεία επέμβαση και τα περιορισμένα δικαιώματα αποζημίωσης των πληγέντων.

Το OPA 90 ήρθε να καλύψει αυτά τα κενά, εισάγοντας ένα νέο, αυστηρό πλαίσιο. Βασικά του στοιχεία:

•Υψηλότερα όρια ευθύνης για τους πλοιοκτήτες και τις εταιρείες.

•Δημιουργία του Oil Spill Liability Trust Fund, που εξασφάλιζε αποζημιώσεις και κάλυψη κόστους απορρύπανσης.

•Υποχρεωτικά σχέδια αντιμετώπισης περιστατικών ρύπανσης.

•Υποχρεωτική μετάβαση σε διπύθμενα και διπλών τοιχωμάτων δεξαμενόπλοια, που σταδιακά απέσυραν τα παλαιότερα μονοπύθμενα.

Η αντίδραση ήταν αρχικά έντονη. Εφοπλιστές και ναυλωτές προειδοποιούσαν ότι το αμερικανικό πετρελαϊκό εμπόριο θα "παγώσει" λόγω υπέρογκου κόστους. Στην πράξη, όμως, η αγορά προσαρμόστηκε. Οι νέες τεχνολογίες ναυπήγησης (διπλοί πυθμένες, διπλά τοιχώματα) έγιναν κανόνας, τα P&I Clubs ενσωμάτωσαν τα υψηλότερα ρίσκα και η ρύπανση από πετρελαιοφόρα στις ΗΠΑ μειώθηκε θεαματικά.

Η ελληνόκτητη ναυτιλία, κυρίαρχος πάροχος δεξαμενόπλοιων στις αμερικανικές εισαγωγές, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή προσαρμογής. Μεγάλο μέρος της ανανέωσης του ελληνικού στόλου στα ’90s οφείλεται στις απαιτήσεις του OPA 90. Έτσι, το μέτρο που αρχικά θεωρήθηκε απειλή, λειτούργησε τελικά ως μοχλός εκσυγχρονισμού για να αποδειχθεί τα κατοπινά χρόνια ένα ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των Ελλήνων διαχειριστών.

Το OPA 90 άφησε έντονο διεθνές αποτύπωμα. Επηρέασε την ατζέντα του ΙΜΟ και ενέπνευσε την ΕΕ μετά τα ναυάγια Erika (1999) και Prestige (2002). Σταδιακά, οι αρχές του ενσωματώθηκαν στο ευρύτερο πλέγμα διεθνούς ναυτιλιακής πολιτικής.

Το 2015, η US Coast Guard αύξησε ακόμη περισσότερο τα όρια ευθύνης, αποδεικνύοντας ότι η φιλοσοφία του OPA 90 παραμένει ζωντανή. Σήμερα, με την πίεση για ESG, απανθρακοποίηση και ενίσχυση της διαφάνειας, η κληρονομιά του OPA 90 είναι εμφανής, καθώς η αρχή ότι "ο ρυπαίνων πληρώνει" έχει περάσει από τη θεωρία στην πράξη και καθορίζει κάθε στρατηγική συζήτηση στη ναυτιλία.

Τριάντα πέντε χρόνια μετά, το OPA 90 εξακολουθεί να λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι οι μεγάλες καταστροφές φέρνουν μεγάλες αλλαγές. Το Exxon Valdez άφησε πίσω του μια πληγή στο περιβάλλον, αλλά και μια νομοθετική κληρονομιά που άλλαξε οριστικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ευθύνη της ναυτιλίας απέναντι στην κοινωνία και τη φύση.