Στρατιωτικό πραξικόπημα και μάλιστα (κατά τα φαινόμενα) αναίμακτο, φέρεται να έβαλε τέλος στην επί 14 έτη κυριαρχία του Αλί Μπόνγκο Οντίμπα και την επί 56 ετών εν συνόλω διακυβέρνηση της χώρας από την οικογένεια Μπόνγκο.

Ο Αλί Μπόνγκο, γιος του πρώην προέδρου Ομάρ Μπόνγκο, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα από το 1967 έως το 2009), είχε την υποστήριξη του μέχρι πρότινος κυβερνώντος Δημοκρατικού Κόμματος της Γκαμπόν (PDG), που ιδρύθηκε από τον πατέρα του. Το κόμμα έχει μονοπωλήσει την εξουσία στην πλούσια σε πετρέλαιο χώρα της Κεντρικής Αφρικής για περισσότερο από μισό αιώνα.

Η οικογένεια Μπόνγκο κρατά την εξουσία για 56 χρόνια. Το έκανε μέσω της μονοκομματικής κυβέρνησης, της διαφθοράς στους τομείς της εξόρυξης και του πετρελαίου και της πολιτικής των συγγενών. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ο Αλί Μπόνγκο ελέγχει προσωπικά περιουσιακά στοιχεία 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, μεγάλο μέρος των οποίων είναι κρυμένα στο εξωτερικό, πράγμα που τον καθιστά τον πλουσιότερο άνθρωπο στην Γκαμπόν.

Ο Μπόνγκο γεννήθηκε αρχικά ως Αλέν-Μπερνάρ. Έγινε Αλί και ο πατέρας του Ομάρ (πρώην Αλμπέρ-Μπερνάρ Μπόνγκο) το 1973, αφού ασπάστηκαν το Ισλάμ - τα μόνα μέλη της οικογένειάς τους που το έκαναν.

Τα παιχνίδια με το Σύνταγμα

Το Σύνταγμα έχει αλλάξει πολλές φορές τις τελευταίες δεκαετίες για να διασφαλιστεί η συνέχιση της διακυβέρνησης των Μπόνγκο.

• Πρώτον, τα όρια θητείας αφαιρέθηκαν από το σύνταγμα το 2003, διασφαλίζοντας ότι ο Μπόνγκο θα μπορούσε να διατελέσει πρόεδρος ισόβια.

• Δεύτερον, τα παραδοσιακά ψηφοδέλτια με δύο γύρους άλλαξαν σε ψηφοδέλτια ενός γύρου, επίσης το 2003. Αυτό έγινε για να διασφαλιστεί ότι οι αντίπαλοι του Μπόνγκο δεν θα μπορούσαν να συσπειρωθούν γύρω από έναν μόνο "αμφισβητία" της εξουσίας του σε πιθανό δεύτερο γύρο.

• Τρίτον, αντί να απαιτείται από τον νικητή να αποκτήσει την πλειοψηφία, το μόνο που χρειάζεται για να επανεκλεγεί ο Μπόνγκο είναι μια υπεροχή σε ψήφους. Αυτό σημαίνει ότι η πλειοψηφία θα μπορούσε να είναι μικρότερη από 50%, εφόσον ο νικητής έχει τις περισσότερες ψήφους. Εάν απαιτούνταν να κερδίσει την πλειοψηφία των ψήφων, ο Αλί Μπόνγκο, ο οποίος έλαβε 49,8% στις εκλογές του 2016, δεν θα ήταν σήμερα πρόεδρος.

• Τέταρτον, τον Απρίλιο του 2023, η προεδρική θητεία μειώθηκε από επτά σε πέντε χρόνια, διασφαλίζοντας ότι οι προεδρικές εκλογές θα πραγματοποιούνται ταυτόχρονα με τις βουλευτικές και τις τοπικές εκλογές. 

Στο παρελθόν, μετά τις προεδρικές εκλογές, τα κόμματα της αντιπολίτευσης οργανώνονταν εναντίον του κυβερνώντος κόμματος του Μπόνγκο για να κατακτήσουν έδρες στις βουλευτικές και τοπικές εκλογές. Η αλλαγή καθιστά πολύ πιο πιθανό ότι όλοι οι θεσμοί της κυβερνητικής εξουσίας να κατακτηθούν από τον Μπόνγκο και το κόμμα του σε μία μόνο εκλογική αναμέτρηση.

Η κατάσταση στην Γκαμπόν

Η συνεχής διακυβέρνηση των Μπόνγκο δεν ήταν καλή για μια χώρα μόλις 2,3 εκατομμυρίων κατοίκων. Η Γκαμπόν είναι μια χώρα πλούσια σε πόρους και κάποτε χαρακτηρίστηκε ως το "Κουβέιτ της Αφρικής". Λόγω του μικρού πληθυσμού και των μεγάλων αποθεμάτων πετρελαίου, το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι τουλάχιστον 13.949,16 δολάρια ΗΠΑ. Στο γειτονικό Καμερούν, το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι μόνο 3.733 δολάρια ΗΠΑ.

Αλλά ο "μέσος όρος" της Γκαμπόν διαψεύδεται από έναν πληθυσμό όπου το ένα τρίτο των πολιτών ζει κάτω από το όριο της φτώχειας και η ανεργία είναι περίπου στο 37% μεταξύ των νέων.

 Η δυναστεία των Μπόνγκο

 Η Γκαμπόν δεν είναι μοναρχία αλλά "δυναστική δημοκρατία".

Στις δυναστικές δημοκρατίες, οι πρόεδροι έχουν συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια τους και έχουν καθιερώσει συστήματα προσωπικής διακυβέρνησης. Μεταδίδουν την κρατική εξουσία μέσω νεποτισμού στην οικογένεια και τους συγγενείς τους. Αυτό περιλαμβάνει γιους και κόρες, συζύγους και πρώην συζύγους, αδερφούς και αδελφές, ετεροθαλείς και θετές αδερφές, ξαδέρφια, θείους και θείες, ανίψια και ανιψιές, πεθερικά, νόθα παιδιά και ούτω καθεξής.

Κάτω από αυτό το σύστημα, το κλασικό ιδεώδες ενός ορθολογικού κράτους δικαίου – όπου η θέση και η βαθμίδα κατανέμονται αξιοκρατικά αξία στο όνομα της ορθολογικής (αποτελεσματικής) λειτουργίας της κυβέρνησης – είναι αλλοιωμένη.

Σε όλες τις δυναστικές δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο – συμπεριλαμβανομένου του Τόγκο, της Ισημερινής Γουινέας, της Συρίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Βόρειας Κορέας, του Τουρκμενιστάν και πιο πρόσφατα της Καμπότζης – η θεσμοθέτηση της παραδοσιακής οικογενειακής εξουσίας μέσω του σύγχρονου φορέα ενός μόνο κυβερνώντος κόμματος ήταν κρίσιμη.

Στην Γκαμπόν, αυτό είναι το Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν (Parti Democratique Gabonais). Το κόμμα κατέχει το προεδρικό μέγαρο και είχε την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση (98/143 έδρες) και στη Γερουσία (46/67 έδρες). Ελέγχει επίσης τα δικαστήρια και τις περιφερειακές και δημοτικές αρχές.

Είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε ότι κανένας άνθρωπος δεν κυβερνά μόνος του. Μόνο με έναν μεγάλο κομματικό μηχανισμό μπορεί ένας άνθρωπος και η οικογένειά του να κυβερνήσουν μια δημοκρατία με εκατομμύρια ανθρώπους.

Γιατί έγινε ανεκτή η διακυβέρνηση ενός άνδρα και της οικογένειάς του;

Η απάντηση είναι ότι η πολιτική ελίτ τον χρειάζεται για να διατηρήσει τις δικές της θέσεις.

Ο οικονομολόγος Gordon Tulllock υπέθεσε το 1987 ότι η δυναστική διαδοχή απευθύνεται σε μη οικογενειακές ελίτ που είναι επιφυλακτικές για έναν αγώνα ηγεσίας. Το 2007, ο καθηγητής της κυβέρνησης Jason Brownlee δοκίμασε αυτή τη θεωρία εξετάζοντας 258 μη μοναρχικούς αυταρχικούς. Το επιβεβαίωσε.

Ελλείψει προηγούμενης εμπειρίας στην επιλογή ενός ηγεμόνα μέσω ενός κόμματος, οι ελίτ του καθεστώτος αποδέχονταν κληρονόμους, προφανώς όταν ο υφιστάμενος πρόεδρος είχε προκύψει από ένα κόμμα και ο διάδοχός του προερχόταν κυρίως από αυτήν την οργάνωση.

Οι πολιτικοί επιστήμονες Bruno Bueno de Mesquita και Alastair Smith υποστηρίζουν ότι οι βασικοί υποστηρικτές έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να διατηρήσουν την προνομιακή τους θέση όταν η εξουσία περνά μέσα σε μια οικογένεια από πατέρα σε γιο, από βασιλιά σε πρίγκιπα, παρά όταν η εξουσία περνά σε έναν ξένο.

Ο Ομάρ Μπόνγκο ίδρυσε το PDG το 1967 ως de jure μονοκομματικό σύστημα. Μετά τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις το 1990, επέτρεψε την ύπαρξη κομμάτων της αντιπολίτευσης. Επειδή όμως δεν διεξήγαγε ποτέ ελεύθερες ή δίκαιες εκλογές, η δημοκρατική αντιπολίτευση δεν κατάφερε ποτέ να αποσπάσει την εξουσία ούτε από τους Μπόνγκο ούτε από το κυβερνών τους κόμμα.

Οι εκλογές στην Γκαμπόν ακολουθούνται από διαμαρτυρίες, τις οποίες ακολουθούν καταστολές των δυνάμεων ασφαλείας και τελικά σιωπή.

Αν και η κυβέρνηση του Αλί Μπόνγκο έχει αρνηθεί τέτοιους ισχυρισμούς, φαίνεται ότι έχουν ήδη ξεκινήσει οι προετοιμασίες για να κληρονομήσει τον θρόνο ο μεγαλύτερος γιος του Μπονγκό, Νουρεντίν.

Ο Μπόνγκο υπέστη εγκεφαλικό τον Δεκέμβριο του 2018 που οδήγησε στη νοσηλεία του. Το εγκεφαλικό περιόρισε το Μπόνγκο για 10 μήνες. Κατά την επιστροφή του, ο Μπόνγκο ανασχεδίασε την εικόνα του, προωθώντας τον εαυτό του ως έναν άνθρωπο με αυστηρότητα, αποφασισμένος να ξεριζώσει τους "προδότες" στον στενό του κύκλο.

Τον Ιανουάριο του 2019, υπήρξε μια απόπειρα πραξικοπήματος - μια μυστηριώδης υπόθεση που περιελάμβανε έναν μικρό αριθμό στρατιωτών που γρήγορα εξαφανίστηκε. Οι στρατιώτες που εξεγέρθηκαν στάλθηκαν στη συνέχεια στη φυλακή. 

Ο Γάλλος ερευνητής δημοσιογράφος και συγγραφέας πολλών βιβλίων που ασχολούνται με πολιτικά σκάνδαλα, ο Πιερ Πεάν, είπε ότι ο Μπόνγκο είναι στην πραγματικότητα Νιγηριανός και υιοθετήθηκε κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Μπιάφρας 1967-70, του νιγηριανού εμφυλίου πολέμου, που ξεκίνησε από την επιθυμία της φυλής Ίγκμπο να ανεξαρτητοποιηθεί και να φτιάξει την Δημοκρατία της Μπιάφρα, στα ανατολικά της χώρας. Ο "εκδιωχθείς" πλέον πρόεδρος πάντα διέψευδε τις φήμες.