Του Κώστα Ράπτη

Οι συμβολισμοί είναι πλούσιοι. Αλλά η ουσία αναζητείται. Σε κάθε περίπτωση, ο αρχιεπίσκοπος της Μπολόνια, καρδινάλιος Ματέο Τζούπι βρίσκεται από σήμερα στη Μόσχα ως προσωπικός απεσταλμένος του Πάπα Φραγκίσκου, με αντικείμενο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Πρόκειται για τον πρώτο ξένο (και μάλιστα προερχόμενο από τον δυτικό κόσμο) αξιωματούχο, ο οποίος καταφθάνει στη ρωσική πρωτεύουσα μετά το θρίλερ της ανταρσίας της μισθοφορικής εταιρείας Wagner το περασμένο Σάββατο. Μολονότι δε τα γεγονότα των τελευταίων ημερών είχαν γεννήσει σκέψεις αναβολής της επίσκεψης του Ιταλού καρδιναλίου, τελικά αυτή επιβεβαιώθηκε χθες Τρίτη ότι θα πραγματοποιηθεί κανονικά - προφανώς σε απτή εικονογράφησης της "επιστροφής στην κανονικότητα" που σήμανε με τις τελευταίες δημόσιες τοποθετήσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Αδιευκρίνιστο πάντως παραμένει ποια πρόσωπα θα συναντήσει ο Τζούπι και κατά πόσον θα του επιφυλαχθεί η τιμή να γίνει δεκτός στο Κρεμλίνο από τον ίδιο τον Ρώσο πρόεδρο.

Η ειδική αποστολή του αρχιεπισκόπου της Μπολόνια ανακοινώθηκε κατά την πτήση επιστροφής του Πάπα από το ταξίδι του στην Ουγγαρία - και υλοποιήθηκε κατά το ένα σκέλος της με την επίσκεψη που πραγματοποίησε ήδη ο Ματέο Τζούπι στο Κίεβο στις 6 και 7 Ιουνίου.

Ο διορισμός προσωπικού απεσταλμένου του Πάπα αποτελεί κίνηση υψηλού προφίλ, αλλά ταυτοχρόνως και σχετικού παραμερισμού της βατικάνειας διπλωματικής γραφειοκρατίας, όπου δεσπόζουν ο Κρατικός Γραμματέας , δηλ. οιονεί πρωθυπουργός της Αγίας Έδρας, καρδινάλιος Πιέρο Παρολίν (αρχιτέκτονας, μεταξύ άλλων, της συμφωνίας Ομπάμα-Κούβας)  και ο υπ' αυτόν αρχιεπίσκοπος, αρμόδιος για τις σχέσεις με τα κράτη, Πολ Γκάλαχερ. Ο Ιρλανδός Γκάλαχερ υπήρξε μέχρι στιγμής ο μόνος υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Βατικανού, ο οποίος τάχθηκε υπέρ του εξοπλισμού της μαχόμενης Ουκρανίας.

Όμως, τις αντιλήψεις του Πάπα Φραγκίσκου μοιάζει να διαμορφώνει περισσότερο η ισχυρή, κεντροαριστερών ευαισθησιών κληρικολαϊκή οργάνωση Sant' Egidio, η οποία ιδρύθηκε και διευθύνεται από τον Αντόνιο Ρικάρντι (άλλοτε υπουργό στην κυβέρνηση Μόντι) και ειδικεύεται στην ανάπτυξη δράσεων ανθρωπιστικής αρωγής, αλλά και "παράλληλης διπλωματίας" σε όλο τον κόσμο. Λ.χ. ο τερματισμός του εμφυλίου πολέμου της Μοζαμβίκης υπήρξε προϊόν της μεσολάβησης της οργάνωσης του Ρικάρντι και προβάλλεται πάντα ως το μεγαλύτερο "παράσημο" της.

Μέλος της Sant' Egidio είναι και ο ίδιος ο Τζούπι, στον οποίο ο Πάπας Φραγκίσκος εμπιστεύθηκε όχι μόνο την μεγάλη αρχιεπισκοπή της Μπολόνια (σε διαδοχή του συντηρητικότατου καρδιναλίου Καφφάρα), αλλά και την προεδρία της Ιταλικής Συνέλευσης Επισκόπων. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι στο κογκλάβιο που θα αναδείξει, όταν έρθει η ώρα, τον διάδοχο του τωρινού Πάπα και στο οποίο ο Παρολίν θα έχει τον ρόλο του μεγάλου kingmaker, ο Τζούπι θα προσέλθει με φιλοδοξίες papabile.

Πρωτοβουλία της Sant' Egidio ήταν η πρόταση, ευθύς μετά την ρωσική εισβολή, να κηρυχθεί το Κίεβο "ανοχύρωτη πόλη", καθώς και η διοργάνωση πορείας μέχρι τον Άγιο Ιωάννη του Λατερανού, τον περασμένο Νοέμβριο στη Ρώμη, υπέρ της κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία. Όμως το ίδιο το Κίεβο και οι δυτικοί σύμμαχοί του αντιλαμβάνονται τις προτάσεις απροϋπόθετης εκεχειρίας ως κίνηση τερματισμού της ένοπλης αντίστασης και υποταγής στη Μόσχα.

Με άλλα λόγια, ο Πάπας τείνει το ους σε απόψεις όχι ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικές της πολιτικής ηγεσίας της Ιταλίας, όπου η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι πλειοδοτεί σε ατλαντισμό και επιβραβεύεται για αυτό με πρόσκληση στον Λευκό Οίκο.

Καθοριστικό για την στάση της Αγίας Έδρας είναι βέβαια και το γεγονός ότι ο Πάπας προέρχεται από τη Λατινική Αμερική και άρα δεν θεάται τα πράγματα με ευρωκεντρική οπτική. Διόλου τυχαία, ο κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο συναντήθηκε στις 21 Ιουνίου στο Βατικανό με τον πρόεδρο της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα, εταίρο της Ρωσίας στην ομάδα BRICS και θιασώτη του τερματισμού του πολέμου στην Ουκρανία με μεσολάβηση χωρών κυρίως του πλανητικού Νότου. 

"Συμφωνώ με τον Πάπα ότι χρειάζεται να υπάρξουν πρόσωπα εμπλεκόμενα σε συνομιλίες για την ειρήνη" δήλωσε αμέσως μετά ο Λούλα, ο οποίος έχει ήδη αποστείλει τον διπλωματικό του σύμβουλο και πρώην υπουργό Εξωτερικών Σέλσο Αμορίμ σε διαδοχικές επαφές με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

Και βέβαια για την Αγία Έδρα σημαντικό παράγοντα αποτελούν οι διεκκλησιαστικές σχέσεις. Την ώρα που η Ρωσική Εκκλησία απέχει (λόγω της σύγκρουσής της με το Φανάρι) από τις οργανωμένες διαδικασίες οικουμενικού διαλόγου, το Βατικανό κρατά πάντα ανοικτή την πόρτα στους απεσταλμένους του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου. Ο υπεύθυνος εξωτερικών σχέσεων της Ρωσικής Εκκλησίας, μητροπολίτης Αντώνιος του Βολοκολάμσκ βρέθηκε πολύ πρόσφατα στη Ρώμη, όπου συναντήθηκε με τον Πάπα, αμέσως μετά την έξοδο του τελευταίου από το νοσοκομείο, τον Παρολίν, τον Γκάλαχερ και... βέβαια στελέχη της Sant' Egidio. (Πολύ χαρακτηριστικά, ο μητροπολίτης Βολοκολάμσκ απέφυγε κάθε συνάντηση με τον τυπικά ομόλογό του, τον επικεφαλής του Τμήματος Διαχριστιανικών Σχέσεων, Ελβετό καρδινάλιο Κουρτ Κοχ, ο οποίος έχει καταγγείλει ότι αποτελεί "αίρεση" η υπεράσπιση του πολέμου από τον Μόσχας Κύριλλο με "ψευδο-θρησκευτικά επιχειρήματα").

Όπως και αν έχει, η ουκρανική πλευρά είχε αρχικά θορυβηθεί από τον διορισμό του Τζούπι ως ειδικού παπικού απεσταλμένου, αλλά καθησυχάστηκε όταν διαπίστωσε ότι η Αγία Έδρα δεν προτείνει κάποιο αρθρωμένο πολιτικό σχέδιο τερματισμού του πολέμου, το οποίο θα επιχειρούσε να επιβάλει στις αντιμαχόμενες πλευρές (όπως ήταν οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες του τότε Πάπα κατά τις παραμονές της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ το 2003), αλλά κινείται με περισσότερο χαλαρή ατζέντα. "Δεν χρειαζόμαστε μεσολαβητές, αλλά συμμάχους. Χρειαζόμαστε μια δίκαιη ειρήνη" δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι σε ιταλικό τηλεοπτικό πρόγραμμα.

Σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα Glavkom, ο προκαθήμενος των Ελληνοκαθολικών ("Ουνιτών") της Ουκρανίας, αρχιεπίσκοπος Σβιατοσλάβ Σέφτσουκ περιόρισε τον πιθανό ρόλο του Βατικανού σε τρία θέματα, κυρίως ανθρωπιστικού ενδιαφέροντος: την επιστροφή των Ουκρανοπαίδων που έχουν μετακινηθεί στην Ρωσία, την ανανέωση της συμφωνίας για τα ουκρανικά σιτηρά και την αντιμετώπιση των οικολογικών συνεπειών του πολέμου, λ.χ. της κατάρρευσης του φράγματος Καχόφκα.

Με αυτή την έννοια, λίγα μπορεί να περιμένει κανείς από τις επαφές του καρδιναλίου Τζούπι στη Μόσχα. Όμως το επικοινωνιακό κέρδος για τον Πούτιν, ο οποίος θα έχει αναδειχθεί σε συνομιλητή του Πάπα, δεν θα είναι μικρό.