Μιλώντας στη Ρωσική Εβδομάδα Ενέργειας που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 2022, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι η Ρωσία ήλπιζε να μετατρέψει την Τουρκία σε ενεργειακό κόμβο ώστε το ρωσικό αέριο να μπορεί να διοχετεύεται στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Η πρόταση του Πούτιν εξέπληξε την Άγκυρα, αν και ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας και Φυσικών Πόρων Φατίχ Ντονμέζ δήλωσε ότι το έργο πρέπει να αξιολογηθεί σοβαρά. Ενώ η προσφορά της Ρωσίας ήταν απροσδόκητη για την τουρκική πλευρά, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι βλέπει θετικά την πρόταση της Ρωσίας και ότι η περιοχή της ανατολικής Θράκης αξιολογείται ως πιθανή τοποθεσία για το κέντρο διανομής.

Είναι σαφές ότι η υλοποίηση του έργου εξαρτάται επίσης από τα συμφέροντα και τις προσεγγίσεις των ευρωπαϊκών κρατών, γεγονός που τόσο η Ρωσία όσο και η Τουρκία κατανοούν καλά. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύτηκε να μειώσει την προμήθεια ενεργειακών πόρων (συμπεριλαμβανομένου φυσικού αερίου) από τη Ρωσία και να διαφοροποιήσει τις πηγές ενέργειάς της. Μάλιστα, τον Οκτώβριο του 2022, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι η Ευρώπη μείωσε την παροχή ρωσικού φυσικού αερίου από το 40% της συνολικής κατανάλωσης της ΕΕ στην αρχή της κρίσης στην Ουκρανία στο 7,5%. Ως εκ τούτου, δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε οποιαδήποτε θετική στάση από την Ευρώπη σχετικά με νέα έργα αγωγών που αφορούν τη Ρωσία, δεδομένης της ευρωπαϊκής αντίθεσης στον αγωγό South Stream το 2014, της συχνής χρήσης ενεργειακού εκβιασμού από τον Πούτιν έναντι της ΕΕ και της υιοθέτησης μιας πολύ πιο σκληρής στάσης απέναντι στη Ρωσία σήμερα. Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστηρίζουν εδώ και καιρό ότι η Ευρώπη θα πρέπει να διαφοροποιήσει τον ενεργειακό της εφοδιασμό και, κατ' επέκταση, να μειώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία.

Όσον αφορά την κατασκευή νέας υποδομής μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, ο Zongqiang Luo, ανώτερος αναλυτής της Rystad Energy, εκτίμησε ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον τρία έως τέσσερα χρόνια για να ολοκληρωθεί το φιλόδοξο έργο. Επιπλέον, δεδομένου ότι ο Εύξεινος Πόντος είναι σχετικά βαθύς, πρέπει να χρησιμοποιηθούν ειδικοί σωλήνες παραγωγής που παράγονται από τη Γερμανία και την Ιαπωνία και, λόγω της τρέχουσας κατάστασης των σχέσεων, η ενεργός συνεργασία γερμανικών και ιαπωνικών εταιρειών με τη Ρωσία παραμένει ένα κρίσιμο ερώτημα. Στην πραγματικότητα, δεν θα είναι εύκολο για τη Μόσχα να υλοποιήσει ένα τέτοιο έργο με δικούς της πόρους (το συνολικό κόστος του έργου είναι ακόμη άγνωστο), δεδομένου ότι η Ρωσία παραμένει βυθισμένη σε ένα οικονομικό και διαμετακομιστικό στενό.

Σύμφωνα με όσα είχε αναφέρει ο Aydin Sezer, πρώην εμπορικός αντιπρόσωπος της Τουρκίας στη Ρωσία, στο πρακτορείο TASS, καθώς θα ήταν αδύνατο για την Τουρκία να γίνει κόμβος μόνο με ρωσικούς ενεργειακούς πόρους, οποιαδήποτε εκτεταμένη ανάπτυξη ενεργειακής υποδομής στη χώρα θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε άλλους προμηθευτές. Ως εκ τούτου, η Άγκυρα εκμεταλλεύεται την πρόσβαση σε φυσικό αέριο από πολλές τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν, και σχεδιάζει να ξεκινήσει την παραγωγή στο υπεράκτιο κοίτασμα φυσικού αερίου Sakarya το 2024.

Επιπλέον, η Τουρκία συνεχίζει να λαμβάνει υποστήριξη από την άποψη αυτή από άλλες περιφερειακές χώρες. Όπως επεσήμανε πρόσφατα ο Ντονμέζ, ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Αζερμπαϊτζάν και των κρατών της Κεντρικής Ασίας, υποστηρίζουν την Τουρκία τόσο στην παραγωγή όσο και στις πωλήσεις φυσικού αερίου. Ενώ η πρόταση της Ρωσίας για κόμβο φυσικού αερίου στην Τουρκία σχετιζόταν ξεκάθαρα με την πώληση του δικού της φυσικού αερίου, η Άγκυρα, συνειδητοποιώντας ότι το έργο θα αποτύχει βασιζόμενη αποκλειστικά στη Μόσχα, άρχισε να θέτει τις βάσεις για να εξασφαλίσει την αγορά φυσικού αερίου από άλλες πηγές. Δεν είναι τυχαίο ότι Τούρκοι αξιωματούχοι εξέφρασαν την ελπίδα τους ότι και το Αζερμπαϊτζάν θα συμμετείχε στο έργο. Στη συνέχεια, ο Ερντογάν δήλωσε ότι σχεδίαζε να συζητήσει σχετικά με τη δημιουργία ενός κόμβου φυσικού αερίου με τους ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν και του Τουρκμενιστάν κατά την επίσκεψή του στο Ασγκαμπάτ στις αρχές Δεκεμβρίου 2022. Κατά συνέπεια, στις 14 Δεκεμβρίου, το Αζερμπαϊτζάν, η Τουρκία και το Τουρκμενιστάν υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης για την περαιτέρω ανάπτυξη της ενεργειακής συνεργασίας και των υποδομών μεταξύ των τριών χωρών.

Δεδομένου ότι η ΕΕ έχει χρησιμοποιήσει όλα τα δυνατά μέσα για να μειώσει την εξάρτησή της από το φυσικό αέριο από τη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022, οι Βρυξέλλες δεν θα υιοθετούσαν θερμά μια προσέγγιση που διοχετεύει μόνο ρωσικό αέριο. Έχοντας αξιολογήσει αυτήν την πραγματικότητα, η τουρκική ηγεσία ακολούθησε τον δρόμο για να διασφαλίσει ότι το αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, το Ισραήλ και το Τουρκμενιστάν θα διακινούνται επίσης στον προτεινόμενο κόμβο. Τούτου λεχθέντος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες είναι απίθανο να συνάψουν άμεσες συμβάσεις με τη Ρωσία, ορισμένες μπορεί να είναι πρόθυμες να αγοράσουν φυσικό αέριο από τη Μόσχα μέσω τρίτων. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη τις στενές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, φαίνεται ότι το Αζερμπαϊτζάν θα δει ευνοϊκά την επιθυμία της Τουρκίας να γίνει ένα ενιαίο κέντρο φυσικού αερίου. Με το προτεινόμενο έργο κόμβου, αναδεικνύονται νέες προοπτικές για τον αγωγό Trans-Caspian, ο οποίος θα παραδίδει αέριο του Τουρκμενιστάν κατά μήκος του πυθμένα της Κασπίας Θάλασσας στην Τουρκία μέσω του Αζερμπαϊτζάν. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν την πιθανότητα η Τουρκία να γίνει ένας ενιαίος κόμβος φυσικού αερίου για την ευρασιατική περιοχή.

Όπως γράφει ο Nuray Alekberli, του Jamestown Foundation σε άρθρο του, η ανάδειξη της Τουρκίας ως αξιόπιστης χώρας στην κρίση της Ουκρανίας, ιδίως όσον αφορά την προσχώρηση της Μόσχας στη συμφωνία εξαγωγής σιτηρών που υπεγράφη με την Άγκυρα, δημιουργεί ορισμένες θετικές προσδοκίες σχετικά με τον προτεινόμενο κόμβο φυσικού αερίου. Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη συνέχιση της σύγκρουσης στην Ουκρανία θα μπορούσε να επιδεινώσει τη στάση των δυτικών χωρών σχετικά με οποιαδήποτε ρωσική εμπλοκή στο έργο. Επιπλέον, οι οικονομικοί παράγοντες θα διαδραματίσουν βασικό ρόλο στον καθορισμό της συνολικής βιωσιμότητας του κόμβου. Είναι πολύ πιθανό ότι άλλοι προμηθευτές φυσικού αερίου, ιδιαίτερα το Αζερμπαϊτζάν και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, θα στηρίξουν την Τουρκία σε αυτό το έργο. Ενώ παραμένουν οι πολιτικές και οικονομικές δυσκολίες, η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου θα μπορούσε να προσφέρει κάποια πρόσθετη άνεση τόσο στους αγοραστές όσο και στους πωλητές στην περιοχή, υπό τον όρο ότι το κύριο προϊόν διαμετακόμισης δεν θα είναι το ρωσικό αέριο.

Πέτρος Κράνιας