Του Κώστα Ράπτη

Πόσο είναι δυνατόν ο πόλεμος της Ουκρανίας να παραμείνει οριοθετημένος εντός της χώρας του Βολοντίμιρ Ζελένσκι; Πόσο υπαρκτό είναι το ρίσκο να διολισθήσει η στήριξη του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία στην άμεση εμπλοκή; Και τι θα σημαίνει σε μια τέτοια περίπτωση η απευθείας αναμέτρηση δυνάμεων εξοπλισμένων με πυρηνικά όπλα; Για πόσο ένας τέτοιος πόλεμος θα μπορούσε να παραμείνει συμβατικός ή περιορισμένος (όπως το θέλουν κάποια σενάρια που χρωματίζουν καθησυχαστικά ένα ήδη εφιαλτικό σενάριο) στη χρήση τακτικών και όχι στρατηγικών όπλων που θα σημάνουν παγκόσμιο Αρμαγεδδώνα; Πόσο ασφαλής εντέλει είναι ένας κόσμος στον οποίο εξακολουθούν να υπάρχουν περίπου 10.000 πυρηνικές κεφαλές;

Οι ερωτήσεις αυτές είναι απολύτως θεμιτές, αφότου η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο, δημιούργησε το πιο επικίνδυνο σκηνικό στο διεθνές τοπίο μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962. Ωστόσο, μέχρι πρότινος, τους φόβους κυρίως τροφοδοτούσαν ενδεχόμενα, όπως αυτό της χρήσης μιας "βρώμικης βόμβας" στην Ουκρανία, για το οποίο, πολύ χαρακτηριστικά, ο Ρώσος υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού είχε τον περασμένο μήνα επείγουσες τηλεφωνικές επαφές με τους ομολόγους του των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Τουρκίας, ισχυριζόμενος ότι προετοιμαζόταν ουκρανική προβοκάτσια.

Ιδιόμορφη "χορογραφία"

Όμως ο θάνατος την Τρίτη δύο αγροτών σε παραμεθόριο χωριό της Πολωνίας από θραύσμα ουκρανικού αντιαεροπορικού, κατά την ετυμηγορία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, καθιστά τις ανησυχίες περισσότερο επίκαιρες. Πόσω μάλλον που η ουκρανική πλευρά αμέσως υποστήριξε (με μεγάλο τμήμα του δυτικού, ιδίως βρετανικού τύπου ασμένως να το υιοθετεί) ότι το τραγικό περιστατικό οφειλόταν σε ρωσικό βλήμα. Ασχέτως του μεγέθους του πλήγματος, η επικράτεια μίας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. έγινε και αυτή αντικείμενο του πολέμου που διεξάγεται πέραν των συνόρων της – γεγονός που αντικειμενικά θέτει το ερώτημα της επέκτασης, έστω και από "ατύχημα", του πολέμου στην Ουκρανία και των ανταπαντήσεων που κάτι τέτοιο θα πυροδοτούσε. Για να μη μιλήσει κανείς για την πιθανότητα ηθελημένης χρήσης πυρηνικού όπλου, προκειμένου να αλλάξει η εξέλιξη των επιχειρήσεων στο ουκρανικό μέτωπο.

Οι Αμερικανοί ιθύνοντες στο υψηλότερο επίπεδο επανειλημμένα έχουν ισχυρισθεί ότι η Ρωσία φλερτάρει με αυτόν ακριβώς τον πειρασμό, δεδομένης και της αδυναμίας της να εκπληρώσει τους στρατιωτικούς της στόχους στην Ουκρανία. Βρίσκουν, άλλωστε, λαβή από απειλητικά ασαφείς δηλώσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν ότι η Ρωσία "θα μεταχειρισθεί όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της", αν απειληθεί η επικράτειά της και η λειτουργία του κράτους της. Τι σημαίνει, άραγε, αυτό σε μία συγκυρία κατά την οποία η ρωσική επικράτεια έχει μονομερώς επεκταθεί με την προσάρτηση τεσσάρων ουκρανικών επαρχιών;

Η ιδιόμορφη "χορογραφία" που εκτυλίχθηκε την εβδομάδα αυτή ανάμεσα στο Κίεβο και τους Δυτικούς συμμάχους του, οι οποίοι αρνήθηκαν τους ουκρανικούς ισχυρισμούς, προφανώς αποτυπώνει τους προβληματισμούς των τελευταίων για τα ρίσκα μίας πολεμικής κλιμάκωσης που θα προκύψει όχι από επιλογή τους και με αμφιλεγόμενες αφορμές.

Συμπίπτει, ωστόσο, και με μία άλλη, περισσότερο διακριτική κινητικότητα ανάμεσα στις ίδιες τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, όπως αποτυπώνει η πρόσφατη τηλεφωνική επικοινωνία του συμβούλου εθνικής ασφαλείας του Λευκού Οίκου, Τζέικ Σάλιβαν, με τον Ρώσο ομόλογό του, Νικολάι Πατρούσεφ, καθώς και η συνάντηση την περασμένη εβδομάδα στην Κωνσταντινούπολη των επικεφαλής των εκατέρωθεν μυστικών υπηρεσιών Ουίλιαμ Μπερνς και Σερκέι Ναρίσκιν. Μάλιστα, η αμερικανική πλευρά διατείνεται ότι στόχος της τελευταίας αυτής συνάντησης ήταν ακριβώς το να μεταφερθεί ένα αυστηρό μήνυμα ως προς το ενδεχόμενο χρήσης ρωσικού τακτικού πυρηνικού όπλου στην Ουκρανία.

Είναι πρόωρο και δεν στηρίζεται από καμία ανάλυση το να υποθέσουμε ότι οι επαφές αυτού του είδους αφορούν την ουσιαστική επίλυση της ουκρανικής κρίσης, όμως είναι λογικό και αναμενόμενο να αποβλέπουν στην οριοθέτησή της και την αποτροπή "ατυχημάτων", όπως αντιστοιχεί σε δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις ακόμη και τη στιγμή που οι σχέσεις τους βρίσκονται στο ναδίρ.

Ραντεβού στο Κάιρο

Την ίδια στιγμή, σε ένα άλλο πεδίο, που άπτεται άμεσα της πυρηνικής απειλής, Ρωσία και ΗΠΑ μόλις εισήλθαν σε φάση άμεσης επίσημης διαπραγμάτευσης. Ο λόγος για τις συνομιλίες σχετικά με την ανανέωση της συνθήκης New START για τον έλεγχο των εξοπλισμών, της μόνης που απέμεινε από το παλαιότερο πλαίσιο ασφαλείας περί τα πυρηνικά, πριν την εξάρθρωσή του από τον Ντόναλντ Τραμπ.

Η Ρωσία "δεν θα αρνηθεί" συναντήσεις υψηλού επιπέδου με τις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με τη διεθνή "στρατηγική σταθερότητας", σε περίπτωση που "οι Αμερικανοί δείξουν ενδιαφέρον και ετοιμότητα για κάτι τέτοιο, δήλωσε μόλις χθες ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Μόσχας, Σεργκέι Ριάμπκοφ, παίρνοντας αφορμή από τις συνομιλίες που θα έχουν οι δύο πλευρές από τις 29 Νοεμβρίου έως και τις 6 Δεκεμβρίου στο Κάιρο για τη συνθήκη New START για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων. Ο ίδιος πάντως διευκρίνισε ότι δεν υπάρχει τίποτε απολύτως να συζητηθεί σχετικά με την Ουκρανία, "δεδομένων των ριζικά αντίθετων θέσεων".

Τι σήμανε ο πόλεμος στην Ουκρανία για τη μη διάδοση των πυρηνικών

Η πόλεμος στην Ουκρανία δεν αύξησε μόνο τις πιθανότητες μιας πυρηνικής ανάφλεξης, αλλά επιδείνωσε συνολικά την κατάσταση ασφαλείας του πλανήτη σε ό,τι αφορά τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων και τη διατήρηση του υφιστάμενου ολιγοπωλίου στα όπλα μαζικής καταστροφής.

Το γεγονός ότι μία πυρηνική χώρα όπως η Ρωσία εισέβαλε σε μία γείτονά της, η οποία είχε απαρνηθεί το δικό της πυρηνικό οπλοστάσιο διά της Συνθήκης της Βουδαπέστης το 1994, με αντάλλαγμα αμερικανικές, βρετανικές και... ρωσικές εγγυήσεις ασφαλείας, είναι ένα δεδομένο το οποίο θα αξιολογηθεί και ερμηνευθεί καταλλήλως σε πολλές πρωτεύουσες. Για την ακρίβεια, θα τοποθετηθεί πλάι στα προηγούμενα του Ιράκ και της Λιβύης, που δέχθηκαν εισβολή των ΗΠΑ και των συμμάχων τους αφότου είχαν τερματίσει τα δικά τους προγράμματα όπλων μαζικής καταστροφής, ή την κραυγαλέα περίπτωση της Βόρειας Κορέας, η οποία έχει αποφύγει αυτή τη μοίρα όσο διατηρεί έστω και λίγες πυρηνικές κεφαλές. Και η πικρή αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι η ουκρανική κρίση δεν θα είχε ήδη εξελιχθεί σε μεγάλης κλίμακας πόλεμο Ρωσίας-ΝΑΤΟ, εάν δεν ήταν και οι δύο πλευρές εξοπλισμένες με πυρηνικά.

Τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων καθιστά ιδιαίτερα περίπλοκη το γεγονός ότι οι σχετικές τεχνολογίες μπορούν εύκολα να μετατραπούν από ειρηνικές σε στρατιωτικής χρήσης, με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) να είναι εκ του καταστατικού της υποχρεωμένη να διευκολύνει την απόκτηση των πρώτων και να αποτρέπει το πέρασμα. Όμως η ΙΑΕΑ δεν είναι πια το σώμα που λειτουργούσε στη βάση της συναντίληψης των μεγάλων δυνάμεων. Ρωσία και Κίνα καταγγέλλουν "πολιτικοποίηση" του 35μελούς συμβουλίου της ΙΑΕΑ το οποίο, χωρίς την δική τους θετική ψήφο, υιοθέτησε ψήφισμα κατά του Ιράν για ελλιπή συνεργασία στην επιθεώρηση του πυρηνικού του προγράμματος και για άλλη μία φορά εναντίον της ίδιας της Ρωσίας για τη συνέχιση των επιχειρήσεων κοντά στον πυρηνικό σταθμό του Ζαπορόζιε, ενώ ετοιμάζεται να πράξει κάτι αντίστοιχο κατά της προστατευόμενης του Πεκίνου Βόρειας Κορέας.