Στο πλαίσιο των ρωσικών βομβών που πέφτουν αδιάκριτα σε αμάχους στο Χάρκοβο και το Κίεβο, οι ουκρανικές και ρωσικές αντιπροσωπείες συναντήθηκαν για έναν αρχικό γύρο συνομιλιών κατάπαυσης του πυρός - και ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επανέλαβε ότι η Τουρκία δεν μπορεί να διακόψει τους δεσμούς ούτε με τη Ρωσία ούτε με την Ουκρανία. 

Από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος, ο  Ερντογάν  καταδίκασε τη ρωσική επιθετικότητα και εξέφρασε πλήρη υποστήριξη για την κυριαρχία της Ουκρανίας, συμβαδίζοντας φαινομενικά με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η  Τουρκία  επέλεξε να μην επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία.

Όπως γράφει ο Louis Fishman, καθηγητής στο Brooklyn College, σε άρθρο του στην ισραηλινή Haaretz, αυτή η επιμονή στη διατήρηση θερμών και ισόποσης βαρύτητας δεσμών  τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ουκρανία θα βρεθεί σύντομα υπό πίεση. Προς το παρόν, όμως, αν κάποιος νόμιζε ότι αυτή η πολιτική θα εξοργίσει τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, θα πρέπει να το ξανασκεφτεί. 

Μέχρι στιγμής, η Τουρκία έχει καταφέρει να διατηρήσει καλές σχέσεις και με τις δύο χώρες. Ο Ερντογάν μάλιστα επισκέφτηκε το Κίεβο μόλις μια ημέρα αφότου η Ρωσία κήρυξε τις περιοχές του Ντονμπάς και του Λουγκάνσκ ως "λαϊκές δημοκρατίες", μια ημέρα πριν από τη ρωσική εισβολή, και έγινε δεκτός από τον Ζελένσκι με ανοιχτές αγκάλες. Η Τουρκία έχει επίσης προμηθεύσει την Ουκρανία με μη  επανδρωμένα αεροσκάφη παρακολούθησης και επίθεσης Bayraktar,  τα οποία ήδη  χρησιμοποιούνται ενεργά κατά του ρωσικού στρατού.   

Η γρήγορη  επίσκεψη του Ερντογάν στο Κίεβο  ήταν μια έκθεση αλληλεγγύης και επίσης μια επανάληψη ότι οι προσπάθειες της Τουρκίας να χαράξει έναν τρίτο δρόμο δεν συνίστατο απλώς στο να καθίσει στο περιθώριο: Ισορροπούσε στρατηγικά με μια αποφασιστική στάση δίπλα στον ουκρανικό λαό, διατηρώντας παράλληλα μια εργασιακή σχέση με Ρωσία.

Προς το παρόν, αυτή η πράξη εξισορρόπησης έχει το σιωπηρό ΟΚ από τον αμερικανοευρωπαϊκό συνασπισμό κατά του πολέμου του Πούτιν. Η Τουρκία είναι σημαντική για τον συνασπισμό ως συνομιλητής με τη Ρωσία και ταυτόχρονα, η εμπλοκή της Τουρκίας στην κρίση είναι η καλύτερη ευκαιρία για να διορθωθούν οι σοβαρά τεταμένες σχέσεις μεταξύ Τουρκίας, ΗΠΑ και Ευρώπης. 

Η Τουρκία δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να διακόψει γρήγορα τις σχέσεις που έχει καλλιεργήσει με τη Ρωσία, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη την κακή κατάσταση της οικονομίας της.

Ακόμη και πριν η Τουρκία αγοράσει το ρωσικό αμυντικό σύστημα S-400 το 2017, επιλέγοντας να αμφισβητήσει τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το εύρος των εμπορικών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας αυξανόταν σταθερά. Η Τουρκία υπήρξε βασικός τουριστικός προορισμός για τους Ρώσους, ζωτικής σημασίας για τα έσοδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αν και τώρα με τις αεροπορικές διαδρομές και τη ρωσική οικονομία υπό πίεση, αυτή η πηγή κεφαλαίων μπορεί να στερέψει.

Το πιο σημαντικό, το κίνητρο της Τουρκίας να προσεγγίσει τη Ρωσία, σχετιζόταν πρώτα και κύρια με τη Συρία και τις συμφωνίες μεταξύ των στρατιωτών των δύο κρατών εκεί, ενώ για τον Πούτιν, το να αρπάξει ένα μέλος του ΝΑΤΟ προς την τροχιά του ήταν πολύ δελεαστικό για να το περάσει. 

Οι δύο χώρες έχουν περάσει από μεγάλες κρίσεις τα τελευταία χρόνια, όπως η κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους το 2015, η δολοφονία του Ρώσου πρεσβευτή το 2016 στην Άγκυρα και η δολοφονία 34 Τούρκων στρατιωτών σε ρωσική αεροπορική επιδρομή σε Τουρκικό στρατό στη Συρία το 2020, αλλά τα έχει ξεπεράσει. Παρά αυτές τις κρίσεις, ο Ερντογάν και ο Πούτιν συναντώνται τακτικά, πάντα σε μια φαινομενικά ευχάριστη ατμόσφαιρα, και ανταλλάσσουν τηλεφωνήματα ακόμη πιο συχνά. 

Ωστόσο, η Τουρκία γνωρίζει ότι η πραγματική αξία των σχέσεών της με τη Ρωσία είναι να χρησιμεύσει ως σημείο πίεσης για απόκτηση πλεονεκτήματος στις συζητήσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με απλά λόγια, η Ρωσία δεν μπορεί ποτέ να αντικαταστήσει τους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το να ισχυριστεί κανείς το αντίθετο θα ήταν παράλογο. 

Ο τρέχων ρωσο-ουκρανικός πόλεμος έρχεται σε ένα σημαντικό σταυροδρόμι στις εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας, όπου στη Μέση Ανατολή βρίσκεται πιο απομονωμένη από ποτέ. Με τη χώρα σε βαθιά οικονομική απόγνωση, η Τουρκία αναγκάστηκε να καταπιεί την περηφάνια της και να αφήσει στην άκρη τους ισλαμιστές συμμάχους της για να συμβιβαστεί με τα  Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ,  το Ισραήλ και την Αίγυπτο, όλα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν μέχρι πρόσφατα ως σάκοι του μποξ από τον Ερντογάν και την κυβέρνησή του AKP .

Το πρόσφατο ταξίδι του Ερντογάν στο Άμπου Ντάμπι έγινε δεκτό με πολλές φανφάρες στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με τον ηγέτη τους Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ αλ-Ναχιάν να είναι ικανοποιημένος από τη δημόσια αναγνώριση του Ερντογάν της σημασίας των διμερών σχέσεων μετά από χρόνια εχθρικών αλληλεπιδράσεων. Αργότερα αυτό το μήνα, ο ισραηλινός πρόεδρος Ισαάκ Χέρτζογκ σχεδιάζει να επισκεφθεί την Τουρκία, σε μια ιστορική κίνηση για την ανάκαμψη των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μετά από μια συνεχή σειρά κρίσεων κατά τη μακρά θητεία του Νετανιάχου. 

Και, ενώ η συμφιλίωση με την Αίγυπτο είναι ακόμη στα σκαριά, η προσέγγιση της Τουρκίας με τα ΗΑΕ και οι προσπάθειές της να ανανεώσει τους δεσμούς με το Ισραήλ είναι το πιο ξεκάθαρο μήνυμα που ο Ερντογάν θέλει τώρα να επιστρέψει στην αμερικανική σφαίρα στη Μέση Ανατολή. Ως εκ τούτου, για τους πολιτικούς των ΗΠΑ, η προσπάθεια της Τουρκίας να διατηρήσει τις σχέσεις με τη Ρωσία δεν θεωρείται πλέον ως απειλή, ακόμη και αν η Ουάσιγκτον συνεχίσει να πιέζει την Τουρκία να απομακρύνει τους S-400.

Γι' αυτό αυτή την εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν επαίνεσε τον Τούρκο ομόλογό του και ευχαρίστησε την Τουρκία για την "ισχυρή υποστήριξή  της στην υπεράσπιση της Ουκρανίας και της κυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας". Την ίδια μέρα, ο Ρεπουμπλικανός Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος υπηρετεί ως αντιπρόεδρος της Επιτροπής Πληροφοριών της Γερουσίας,  επαίνεσε  τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη που χρησιμοποιεί η Ουκρανία.  

Η Τουρκία κέρδισε περισσότερους επαίνους από Ρεπουμπλικάνους και Δημοκρατικούς όταν επικαλέστηκε τη  Σύμβαση του Μοντρέ του 1936  που επιτρέπει στην Άγκυρα, σε καιρό πολέμου, να εμποδίζει όλα τα πολεμικά πλοία να διασχίζουν τα Δαρδανέλια και τα στενά του Βοσπόρου, άσχετα αν το έκανε σε χρονική στιγμή που δεν πλήττει την επιτιθέμενη Ρωσία, ούτε της κοστίζει κάτι, ενώ παράλληλα την παρουσιάζει ανακόλουθη καθώς η Σύμβαση του Μοντρέ ανατρέπει εμμέσως την απαγόρευση στρατιωτικοποίησης ελληνικών νησιών που επεβλήθη με την Συνθήκη της Λωζάνης. Ο Ζελένσκι είχε επισημάνει αυτό το αίτημα σε ένα tweet πριν από αρκετές ημέρες και είναι πιθανό να ήταν στην ημερήσια διάταξη της συνάντησής τους στο Κίεβο. 

Μπορεί η επίκληση της σύμβασης να καταλήξει να επηρεάσει την κινητικότητα των ρωσικών πολεμικών πλοίων μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της ναυτικής της εγκατάστασης στη συριακή ακτή, όμως αποκλείεται να αποτελέσει στρατηγικό πονοκέφαλο  και να επηρεάσει την κρίση της Ουκρανίας, όπου τα ρωσικά πολεμικά πλοία βρίσκονται ήδη σε θέσεις μάχης.

Η Τουρκία μπορεί να το συσκευάσει ως μια τολμηρή κίνηση την οποία η Ρωσία είναι απίθανο να αμφισβητήσει, καθώς κάτι τέτοιο θα φέρει φουρτούνες όχι μόνο τις τουρκορωσικές σχέσεις, αλλά και αυτή της συμμαχίας του ΝΑΤΟ γενικότερα. 

Αλλά όσο περισσότερο συνεχίζεται η σύγκρουση Ρωσίας και Ουκρανίας, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για την Τουρκία να συνεχίσει στον τρίτο δρόμο που έχει επιλέξει. Εάν ο Ερντογάν καταφέρει να διατηρήσει αυτή την εύθραυστη στρατηγική ισορροπία, οι οικονομικοί πόνοι της τρέχουσας κρίσης του στο εσωτερικό θα αμβλυνθούν τουλάχιστον, ενώ θα ανοίξει τον δρόμο της επιστροφής προς τις ΗΠΑ και την ΕΕ, χωρίς να παζαρέψει σκληρά τις σχέσεις του με τον Πούτιν.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Ερντογάν είναι έτοιμος να δοκιμάσει σοβαρά την ελαστικότητα της υπομονής του Πούτιν: Τη Δευτέρα, ο πρεσβευτής του στα Ηνωμένα Έθνη Φεριντούν Σινιρλίογλου δήλωσε ότι η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι "αβάσιμη, άδικη και πρωτοφανής στην ιστορία", προσθέτοντας για τα καλά ότι ήταν "παράνομη και απαράδεκτη". Προσπαθώντας να εξισορροπήσει αυτές τις φράσεις, ο εκπρόσωπος του Ερντογάν δήλωσε την ίδια μέρα ότι η Τουρκία δεν θα επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία για να "κρατήσει ανοιχτό έναν δίαυλο" για διάλογο. 

Αλλά εάν ο Ερντογάν είναι ικανοποιημένος από τη ζεστασιά που ήδη εκπέμπεται προς αυτόν από την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες, μπορεί να διαπιστώσει ότι το τίμημα για περαιτέρω αποκατάσταση είναι να ανακαλέσει τα μέτρα που έχει προωθήσει και έχουν διαλύσει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Ένας κυνικός θα μπορούσε να πει ότι η ισχυρή υποστήριξη του Ερντογάν για την ελευθερία της Ουκρανίας είναι κάπως ειρωνική όταν, στο εσωτερικό, αντιμετωπίζει την αντίθεσή του και τις φωνές διαφωνίας του περισσότερο σαν Πούτιν παρά με τον Ζελένσκι.

Εάν μια τόνωση της παγκόσμιας θέσης της Τουρκίας μέσω της συμπεριφοράς της στην Ουκρανία μπορούσε να δελεάσει τον Ερντογάν να αποκαταστήσει ουσιαστικότερα τις σχέσεις με τη Δύση, θα πρέπει απαραίτητα να περιλάβει τον τερματισμό των ευρείας κλίμακας καταστολών των αστικών και πολιτικών ελευθεριών από την κυβέρνησή του και τη φυλάκιση όσων τολμούν. να διαφωνούν με τις επιταγές του. Χωρίς αυτό, υπάρχει ένα γυάλινο ταβάνι στις σχέσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. 

Το ερώτημα που αποφεύγει με ταχυδακτυλουργικά ο Ερντογάν είναι εάν η χαλάρωση της σχεδόν εξουσιαστικής του αντίληψης στην Τουρκία θα μπορούσε να σώσει την πολιτική του καριέρα - ή να την τερματίσει. Εάν δεν κάνει την επιλογή να αλλάξει, το τουρκικό εκλογικό σώμα μπορεί απλώς να κάνει αυτήν την επιλογή για αυτόν στις εκλογές του επόμενου έτους. 

Πέτρος Κράνιας

Διαβάστε ακόμα: 

* Μαχητές στη Συρία ζητούν τη βοήθεια της Τουρκίας για να πάνε να πολεμήσουν στην Ουκρανία

* Η Ρωσία ματαίωσε την αποστολή πολεμικών σκαφών της στη Μαύρη Θάλασσα, μετά από τουρκικό αίτημα

* Η Ουκρανία θέλει να αγοράσει περισσότερα drone τύπου Bayraktar από την Τουρκία