Από πετρελαιάδες, θιασώτες της πράσινης μετάβασης

Του Κώστα Ράπτη

"Το μήνυμα είναι σαφές: έρχεται μια νέα παγκόσμια ενεργειακή οικονομία, η οποία είναι φθηνότερη, καθαρότερη, ασφαλέστερη, πιο ανθεκτική και πολύ πιο δίκαιη σε όλες τις χώρες". Τα λόγια αυτά δεν προέρχονται από κάποιον περιβαλλοντικό ακτιβιστή ή τον υπουργό Περιβάλλοντος κάποιου κράτους, αλλά από το στόμα του εκτελεστικού διευθυντή της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας (IEA), Φατίχ Μπιρόλ. Ο συγκεκριμένος οργανισμός είναι εκείνος που τις τελευταίες δύο δεκαετίες υπήρξε απόλυτα ευθυγραμμισμένος με τα συμφέροντα της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων, επιφυλάσσοντας στην ετήσια έκθεσή του τον χαρακτηρισμό του αφελούς ρομαντικού για όσους πρότειναν τη σταδιακή μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή την επένδυση στην ηλεκτροκίνηση – γεγονός που προσδίδει στην τοποθέτηση του Μπιρόλ περισσότερη βαρύτητα.

Στη φετινή έκθεση της ΙΕΑ, ωστόσο, στο πλαίσιο της οποίας μίλησε ο Τούρκος οικονομολόγος και ειδικός της ενέργειας, οι πίνακες δεδομένων και οι αναλύσεις που τους συνοδεύουν εστιάζουν στα στοιχεία προσφοράς για την ηλιακή και την αιολική ενέργεια, ενώ τα αντίστοιχα δεδομένα και αναλύσεις σχετικά με το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα ορυκτά καύσιμα γενικότερα ενέχουν ρόλο υποσημείωσης. Και το παπικού χαρακτήρα ανάθεμα του Μπιρόλ κατά των ορυκτών καυσίμων, το οποίο είχε ως κατάληξη την έκκληση στους ηγέτες του κόσμου και τους ανά τον κόσμο επενδυτές για εγκατάλειψη της "βρώμικης ενέργειας" και το οποίο καθόλου τυχαία δεν προηγήθηκε της 26ης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, βάζει σε δεύτερες σκέψεις σχετικά με την απότομη και ολοκληρωτική στροφή του οργανισμού.

Οι λόγοι της μεταστροφής

Οι φιλύποπτοι επισημαίνουν τη στενή σχέση της IEA με τις πλούσιες καταναλώτριες χώρες και συνδέουν την "πράσινη" στροφή του οργανισμού με τη δέσμευση των μεγαλύτερων οικονομιών και πλουσιότερων εθνών του πλανήτη για μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και την επίτευξη του στόχου της κλιματικά ουδέτερης κοινωνίας το πολύ ως το 2050. Άλλοι πάλι σπεύδουν να συσχετίσουν την μετατόπιση σε φιλοπεριβαλλοντικές θέσεις με την εκλογή του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία των ΗΠΑ και την επιστροφή της Ουάσινγκτον στη Συμφωνία του Παρισιού στην λογική ενός "Green New Deal".

Δίχως όμως καμία διάθεση να υποβαθμιστούν οι παραπάνω ερμηνείες η εν λόγω έκθεση "τραγουδά ένα διαφορετικό τραγούδι". Εξετάζοντας το ενεργειακό ζήτημα με κριτήρια κόστους-οφέλους εστιάζει στην "ορυκτική ασφάλεια", λαμβάνοντας ως δεδομένη την εύθραυστη γεωπολιτική ισορροπία. Συνυπολογίζοντας τη μείωση του στρατιωτικού αποτυπώματος των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή και το μεγάλο κόστος της προστασίας των γραμμών ανεφοδιασμού των πολύτιμων μεταλλευμάτων, όπως το κοβάλτιο και το λίθιο, που προέρχονται από μέρη όπως η Αφρική, η έκθεση λίγο-πολύ παρουσιάζει την απανθρακοποίηση όχι απλά ως νομοτέλεια αλλά και ως χρυσοφόρο αναπτυξιακό εγχείρημα. 

Ποια "αποανάπτυξη";

Κόντρα στον φόβο των επενδυτικών συμφερόντων που δραστηριοποιούνται στον χώρο της ενέργειας και τρέμουν μήπως ο περιορισμός των εκπομπών αερίων συνεπάγεται οικονομική "αποανάπτυξη" και την υιοθέτηση μιας νέας, vegan εκδοχής της λιτότητας, η IEA υποστηρίζει πως η επιτάχυνση της απανθρακοποίησης θα επιταχύνει με τη σειρά της την οικονομική ανάπτυξη, αυξάνοντας το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 0,4% επιπλέον ετησίως την επόμενη δεκαετία. Εκτιμάται επίσης πως η κοντινή απόσταση ανάμεσα στις μονάδες παραγωγής ενέργειας και τον τόπο κατανάλωσής της θα μειώσει το κόστος ηλεκτρισμού, θέρμανσης και ψύξης από 2.000-2.500 δολάρια ανά νοικοκυριό στις ανεπτυγμένες χώρες. Όσο για τις περίπου πέντε εκατομμύρια θέσεις εργασίας που θα χαθούν από την ενεργειακή απεξάρτηση από πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα εκτιμάται πως θα αντισταθμιστούν από έως και 24 εκατομμύρια "πράσινες θέσεις" εργασίας, και τα τρία τέταρτα από αυτές θα είναι τοπικές. 

"Μερικοί άνθρωποι παρουσιάζουν την παρούσα κατάσταση ως την πρώτη κρίση της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια. Είναι ένας χονδροειδής εσφαλμένος χαρακτηρισμός. Αν μη τι άλλο, έχουμε πολύ λίγη καθαρή ενέργεια", συμπλήρωσε στην προαναφερθείσα ομιλία του ο Μπιρόλ απαντώντας σε όσους διατείνονται πως η σημερινή ενεργειακή κρίση αποδεικνύει την ανεπάρκεια των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τόνισε, δε, πως πρέπει άμεσα να τριπλασιαστούν οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια, ώστε να καλυφθεί το χάσμα ανάμεσα στην συρρικνούμενη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων και την ανάδυση των εναλλακτικών, "πράσινων" μορφών ενέργειας. Προέβλεψε μάλιστα μια σημαντική αύξηση των τιμών σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα προτού το παραδοσιακό ενεργειακό σύμπλεγμα σταθεροποιηθεί, διαδραματίζοντας πολύ λιγότερο σημαντικό ρόλο σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες.

Οι εντυπωσιακές προβλέψεις της Οξφόρδης

Έναν περίπου μήνα πριν την παρέμβαση της ΙΕΑ την ίδια εκτίμηση ήρθε να επιβεβαιώσει η μελέτη ομάδας μαθηματικών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που υπολόγισε πως τα πιθανά κέρδη από τη διαδικασία πλήρους απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα υπολογίζονται από 14 μέχρι 26 τρισεκατομμύρια δολάρια, με τον στόχο να μπορεί να επιτευχθεί σε περίοδο 25 ετών, πριν δηλαδή την προθεσμία του 2050. 

Το βρετανικό πρόγραμμα

Μια εκτίμηση που από ό,τι φαίνεται δεν άφησε ασυγκίνητο ούτε τον Βρετανό πρωθυπουργό, Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος προ ολίγων ημερών έσπευσε να εξαγγείλει τη δική του στρατηγική επίτευξης μηδενικών εκπομπών μέχρι το 2050, με την πυρηνική ενέργεια να τίθεται στο επίκεντρο της. "Ξέρω ότι υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι πάμε πολύ γρήγορα. Τους λέω πρώτα ότι υπάρχει μια δύναμη πιο ισχυρή από την κυβέρνηση. Αυτή η δύναμη είναι η αγορά. Και η αγορά γίνεται πράσινη" είπε ο Τζόνσον, ομνύοντας στο τόσο αγαπητό για τους Τόρηδες "αόρατο χέρι" της αγοράς.

Παράξενοι καιροί θα μπορούσε να σχολιάσει κανείς, βλέποντας πώς εκπρόσωποι θεσμών ταυτισμένων στο πρόσφατο παρελθόν με την άνευ όρων και φραγμών ανάπτυξη σπεύδουν να δηλώσουν την πίστη τους στην "πράσινη" ενέργεια και την ενεργειακή μετάβαση. Μια ματιά όμως στο ευρύτερο πλαίσιο αρκεί να μας διαβεβαιώσει για την ύπαρξη μιας αναπόδραστης αλήθειας. Το πλέγμα εξουσίας της ευρύτερης Δύσης, σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα, έχει πειστεί για την ανάγκη να τεθεί σε εφαρμογή εδώ και τώρα μια διαδικασία απανθρακοποίησης, και όπως δείχνει η πρόσφατη έκθεση της IEA έχει επιτέλους βρει ακριβείς τρόπους για να το επιτύχει με τον πλέον κερδοφόρο τρόπο. Η αντίσταση πια γίνεται μάταιη.