Του Karel Lannoo

Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) είναι προ των πυλών, αλλά φαίνεται ότι οι πολιτικοί ηγέτες και οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές δεν καταπιάνονται με τα βασικά θέματα που θα πρέπει να καθορίσουν την εκστρατεία. Εκτός από το μάλλον γενικό ζήτημα της ανταγωνιστικότητας, τα αναμφισβήτητα πιο σημαντικά ζητήματα της μετανάστευσης και της διεύρυνσης κρατούνται κάτω από το χαλί. Δεδομένων των κρίσιμων αποφάσεων για τη διεύρυνση που πρέπει να ληφθούν στην επόμενη νομοθετική περίοδο, θα απαιτηθούν περαιτέρω αλλαγές στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων… αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει πραγματική βούληση να προωθηθούν αυτές οι συζητήσεις.

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο της Άνοιξης του 2023, το ενδιαφέρον των ψηφοφόρων για τις εκλογές στην ΕΕ παραμένει περιορισμένο. Συνολικά, μόνο οι μισοί από τους ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η ψήφος στις ευρωπαϊκές εκλογές είναι σημαντική, σε σύγκριση με τα δύο τρίτα για τις εθνικές εκλογές. Αυτό υπογραμμίζει ήδη μια βασική πρόκληση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, δηλαδή να διασφαλίσει ότι οι πολίτες θα πάνε να ψηφίσουν.

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν μια μεγάλη (και αναμενόμενη) αλλαγή στη σύνθεση του ΕΚ. Η ευρωσκεπτικιστική ομάδα Identity and Democracy (ID) είναι πιθανό να γίνει η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα, μετά το ΕΛΚ και το S&D, και μπροστά από το Renew (οι φιλελεύθεροι), με τους Πράσινους να έρχονται μόλις στην έκτη θέση. Σημαίνει ότι τα κλάσματα ID και ECR θα καταλάμβαναν το ένα τέταρτο των εδρών του ΕΚ, κάτι που στη συνέχεια θα παρέλυε τη νομοθετική διαδικασία.

Η σημερινή Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε μεγάλες φιλοδοξίες για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ. Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης ήταν μια σπουδαία πρωτοβουλία, αλλά ποτέ δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη από τα κράτη μέλη, και φαίνεται να έχει ήδη ξεχαστεί. Η τελική έκθεσή της, που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2022, μόλις δύο μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, επικεντρώνεται σε περισσότερη Ευρώπη, περισσότερες αρμοδιότητες της ΕΕ, περισσότερη εναρμόνιση, αλλαγές στη Συνθήκη και άλλες νομοθετικές ευθυγραμμίσεις… στην πραγματικότητα ήταν πολύ εσωστρεφής. Μόνο δύο από τις 49 συστάσεις επικεντρώθηκαν σε εξωτερικές υποθέσεις.

Αλλά περισσότερη Ευρώπη για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας, και περισσότερες αρμοδιότητες στον κοινωνικό τομέα ή στον τομέα της υγείας, για παράδειγμα, απαιτούν αλλαγές στη Συνθήκη. Αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη προσπάθεια, ενώ πολλά άλλα μπορούν να γίνουν πολύ πιο γρήγορα.

Για τους ευρωπαίους πολίτες, η πιο σημαντική αλλαγή σε επίπεδο ΕΕ έγκειται αλλού, στην προώθηση της λογοδοσίας και της διαφάνειας και στην αντιμετώπιση της διαφθοράς εντός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Όλα αυτά αποτέλεσαν ορισμένες από τις συστάσεις της γαλλογερμανικής έκθεσης του 2023, η οποία επικεντρώθηκε επίσης σε ζητήματα που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν πριν από τις εκλογές του ΕΚ του 2024. Περιλάμβαναν, για παράδειγμα, την ενισχυμένη και πιο αυστηρή χρήση του μηχανισμού επιβολής όρων του κράτους δικαίου, τη δημιουργία ενός ειδικού Γραφείου Διαφάνειας και Ευγένειας και πιο συστηματική και συντονισμένη χρήση εργαλείων συμμετοχικής δημοκρατίας. Από όσο γνωρίζουμε, δεν έχουμε δει δηλώσεις ή ενέργειες για αυτά ή σχετικά στοιχεία.

Η Επιτροπή ανέφερε ότι θα παρουσιάσει τη δική της έκθεση για πιθανές μεταρρυθμίσεις, παρόλο που η αύξηση της λογοδοσίας και της διαφάνειας μπορεί να μην είναι απαραίτητα προς το συμφέρον της, καθώς θα μπορούσε μάλλον να καταλήξει να μειώσει τις εξουσίες της.

Τι μπορεί και πρέπει να γίνει τώρα

Στην έκθεση του CEPS, "The Radicality of Sunlight", επισημάναμε μια σειρά μεταρρυθμίσεων που μπορούν να γίνουν γρήγορα, με περιορισμένο κόστος. Αυτά περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, την άμεση συμμόρφωση με τις συστάσεις του Διαμεσολαβητή της ΕΕ, την πρόσβαση σε έγγραφα της ΕΕ και τη δημιουργία ενός φιλικού προς τον χρήστη μητρώου εγγράφων. Υποστηρίζει επίσης τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού μητρώου λόμπι μέσω ενός "νόμου για τα λόμπι της ΕΕ", ο οποίος θα περιλαμβάνει εθνικές πιέσεις για θέματα ΕΕ, παράλληλα με την καλύτερη προστασία για τους καταγγέλλοντες και τη δημιουργία ενός φορέα δεοντολογίας της ΕΕ που θα παρέχει πραγματικά ανεξάρτητη εποπτεία. Τέλος, ζητά βελτιωμένη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ, ιδίως στις τριμερείς διαπραγματεύσεις.

Από την πλευρά της λογοδοσίας, θα μπορούσαν να αναληφθούν δύο άλλες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στις υποθέσεις της ΕΕ, και πάλι χωρίς αλλαγές στη Συνθήκη. Το πρώτο αφορά την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων και του ΕΚ μέσω κοινών νομοθετικών πρωτοβουλιών ή με την εισαγωγή συστήματος "Πράσινης κάρτας". Αυτό θα ενισχύσει τη νομιμότητα των πρωτοβουλιών της ΕΕ.

Το δεύτερο θα ήταν η ενίσχυση των υφιστάμενων εργαλείων συμμετοχικής δημοκρατίας. Οι Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες Πολιτών (ECI), η συγκέντρωση ενός εκατομμυρίου υπογραφών για να ζητηθεί νομοθετική πράξη της ΕΕ σε έναν συγκεκριμένο τομέα πολιτικής που θεσπίστηκε βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, έμεινε στο κενό. Μόνο 10 αναφορές έφθασαν στο όριο και καμία δεν οδήγησε σε ουσιαστική αλλαγή, νομοθετική ή άλλη. Για να καλυφθεί το κενό, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα μπορούσαν να ιδρύσουν μια Μόνιμη Συνέλευση Ευρωπαίων Πολιτών, βασιζόμενη σε υφιστάμενες Επιτροπές Πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, διευκολύνοντας τη συμμετοχή από κάτω προς τα πάνω.

Ένα χρόνο μετά το Qatargate, δεν έχουν γίνει πολλά για την καλύτερη προστασία της δημοκρατίας μας, εκτός από ορισμένες υψηλές διακηρύξεις. Παραμένουν κενά στους κανόνες ακεραιότητας και η επιβολή αφήνει πολλά περιθώρια. Τουλάχιστον, οι δηλώσεις συμφερόντων των ευρωβουλευτών θα πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρά. Δυστυχώς, το προτεινόμενο όργανο δεοντολογίας της ΕΕ έχει περιοριστεί σε ένα απλό συμβουλευτικό όργανο χωρίς εξουσίες έρευνας.

Η Επιτροπή πρέπει να είναι περήφανη για τα επιτεύγματά της τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Πάρτε τις ανανεωμένες φιλοδοξίες για τη διεύρυνση, τις αυστηρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, την απάντηση στον Covid-19 (συμπεριλαμβανομένου του NextGenerationEU), τα πακέτα ψηφιακής και Πράσινης Συμφωνίας και το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης, για να αναφέρουμε μόνο μερικά.

Ωστόσο, όλες αυτές οι στρατηγικά κρίσιμες κινήσεις και τα βαριά νομοθετικά αρχεία πιθανότατα δεν θα επιφέρουν τον έπαινο –ή ακόμα και την αναγνώριση– εάν δεν συνοδεύονται από μέτρα που ανταποκρίνονται σε πιο άμεσες ανησυχίες, ιδιαίτερα τη λογοδοσία και τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων της ΕΕ και την ακεραιότητα. των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Η ΕΕ πρέπει να αποδείξει ότι νοιάζεται και σέβεται τους ψηφοφόρους της. Αυτή τη στιγμή, φαίνεται τόσο μακρινό όσο και το Βυζάντιο στους Ευρωπαίους όπως πάντα. Αυτό το χάσμα πρέπει να καλυφθεί – διαφορετικά θα μπορούσαμε κάλλιστα να ξυπνήσουμε με ένα εφιαλτικό σενάριο τη Δευτέρα 10 Ιουνίου.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.  


Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου