Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) είναι προ των πυλών, αλλά φαίνεται ότι οι πολιτικοί ηγέτες και οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές δύσκολα κινητοποιούνται γύρω από τα βασικά θέματα που θα πρέπει να καθορίσουν την εκστρατεία. Εκτός από τα δύο μάλλον γενικά θέματα της ανταγωνιστικότητας και της υπερρύθμισης, τα αναμφισβήτητα πιο σημαντικά θέματα της μετανάστευσης και της διεύρυνσης, κρατούνται "κάτω από το χαλί". Δεδομένων των κρίσιμων αποφάσεων για τη διεύρυνση που πρέπει να ληφθούν κατά την επόμενη νομοθετική περίοδο, θα απαιτηθούν περαιτέρω αλλαγές στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων... αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει πραγματική βούληση να προωθηθούν αυτές οι συζητήσεις, ιδίως με τους ίδιους τους πολίτες.

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο της Άνοιξης 2023, το ενδιαφέρον των ψηφοφόρων για τις εκλογές της ΕΕ παραμένει περιορισμένο. Συνολικά, μόνο οι μισοί από τους ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η ψήφος στις ευρωπαϊκές εκλογές έχει σημασία, σε σύγκριση με τα δύο τρίτα για τις εθνικές εκλογές. Αυτό αναδεικνύει ήδη μια βασική πρόκληση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, δηλαδή να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες ενδιαφέρονται πραγματικά αρκετά ώστε να πάνε να ψηφίσουν.

Τα γραπτά είναι στον τοίχο

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν μια μεγάλη (και αναμενόμενη) αλλαγή στη σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η ευρωσκεπτικιστική ομάδα "Ταυτότητα και Δημοκρατία" (ID) είναι πιθανό να γίνει η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα, μετά το ΕΛΚ και το S&D, και μπροστά από την Renew (τους φιλελεύθερους), με τους Πράσινους να έρχονται μόνο στην έκτη θέση. Αυτό σημαίνει ότι οι φράξιες ID και ECR θα καταλάβουν πάνω από το ένα τέταρτο των εδρών του ΕΚ, γεγονός που θα παραλύσει τη νομοθετική διαδικασία.

Η σημερινή Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε μεγάλες φιλοδοξίες για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ. Η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης ήταν μια σπουδαία πρωτοβουλία, αλλά ποτέ δεν ελήφθη πραγματικά σοβαρά υπόψη από τα κράτη μέλη και φαίνεται ότι έχει ήδη ξεχαστεί. Η τελική της έκθεση, που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2022, μόλις δύο μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό σε περισσότερη Ευρώπη, περισσότερες αρμοδιότητες της ΕΕ, περισσότερη εναρμόνιση, αλλαγές στη Συνθήκη και άλλες νομοθετικές ευθυγραμμίσεις... στην πραγματικότητα, εξαιρετικά εσωστρεφής. Μόνο δύο από τις 49 συστάσεις επικεντρώνονται στις εξωτερικές υποθέσεις.

Όμως, η Ευρώπη για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας και οι περισσότερες αρμοδιότητες στον κοινωνικό τομέα ή στον τομέα της υγείας, για παράδειγμα, απαιτούν αλλαγές στη Συνθήκη. Αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία, ενώ πολλά άλλα μπορούν να γίνουν πολύ πιο γρήγορα.

Για τους ευρωπαίους πολίτες, η σημαντικότερη αλλαγή σε επίπεδο ΕΕ βρίσκεται αλλού, στην προώθηση της αξιοπιστίας και της διαφάνειας και στην αντιμετώπιση της διαφθοράς εντός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Όλα αυτά αποτέλεσαν ορισμένες από τις συστάσεις της γαλλογερμανικής έκθεσης 2023, η οποία επικεντρώθηκε επίσης σε θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν πριν από τις εκλογές του ΕΚ του 2024. Περιελάμβαναν, για παράδειγμα, την ενισχυμένη και αυστηρότερη χρήση του μηχανισμού αιρεσιμότητας για το κράτος δικαίου, τη δημιουργία ενός ειδικού γραφείου για τη διαφάνεια και την ακεραιότητα και τη συστηματικότερη και συντονισμένη χρήση των εργαλείων συμμετοχικής δημοκρατίας. Εξ όσων γνωρίζει ο συντάκτης, δεν έχουμε δει δηλώσεις ή ενέργειες σχετικά με αυτά ή συναφή θέματα.

Η Επιτροπή έχει δηλώσει ότι θα εκδώσει τη δική της έκθεση σχετικά με πιθανές μεταρρυθμίσεις, παρόλο που η αύξηση της λογοδοσίας και της διαφάνειας μπορεί να μην είναι απαραίτητα προς το δικό της συμφέρον, καθώς θα μπορούσε μάλλον να καταλήξει σε μείωση των εξουσιών της.

Τι μπορεί και πρέπει να γίνει τώρα

Στην έκθεση του CEPS, "Η ριζοσπαστικότητα της ηλιακής ενέργειας", επισημάναμε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που μπορούν να γίνουν γρήγορα, με περιορισμένο κόστος. Αυτές περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, την άμεση συμμόρφωση με τις συστάσεις του Διαμεσολαβητή της ΕΕ, την πρόσβαση στα έγγραφα της ΕΕ και τη δημιουργία ενός φιλικού προς το χρήστη μητρώου εγγράφων. Υποστηρίζει επίσης τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού μητρώου λόμπι μέσω ενός "νόμου περί λόμπι της ΕΕ", ο οποίος θα περιλαμβάνει το εθνικό λόμπι για θέματα της ΕΕ, παράλληλα με την καλύτερη προστασία των πληροφοριοδοτών και τη δημιουργία ενός οργάνου δεοντολογίας της ΕΕ για την παροχή πραγματικά ανεξάρτητης εποπτείας. Τέλος, ζητεί τη βελτίωση της διαφάνειας στη λήψη αποφάσεων της ΕΕ, ιδίως στις τριμερείς διαπραγματεύσεις.

Από την πλευρά της λογοδοσίας, θα μπορούσαν να αναληφθούν δύο άλλες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στις υποθέσεις της ΕΕ, και πάλι χωρίς αλλαγές στη Συνθήκη. Η πρώτη αφορά την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων και του ΕΚ μέσω κοινών νομοθετικών πρωτοβουλιών ή με την εισαγωγή ενός συστήματος "πράσινης κάρτας". Αυτό θα ενίσχυε τη νομιμότητα των πρωτοβουλιών της ΕΕ.

Η δεύτερη θα ήταν η ενίσχυση των υφιστάμενων εργαλείων συμμετοχικής δημοκρατίας. Οι Πρωτοβουλίες Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ), δηλαδή η συγκέντρωση ενός εκατομμυρίου υπογραφών για να ζητηθεί νομοθετική πράξη της ΕΕ σε συγκεκριμένο τομέα πολιτικής που θεσπίστηκε με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, παρέμεινε νεκρό γράμμα. Μόνο 10 υπογραφές έφτασαν το όριο και καμία δεν οδήγησε σε κάποια ουσιαστική αλλαγή, νομοθετική ή άλλη. Για να καλυφθεί το κενό, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια μόνιμη συνέλευση των Ευρωπαίων πολιτών, βασιζόμενα στις υπάρχουσες επιτροπές πολιτών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, διευκολύνοντας τη συμμετοχή από κάτω προς τα πάνω.

Ένα χρόνο μετά το Qatargate, δεν έχουν γίνει πολλά για την καλύτερη προστασία της δημοκρατίας μας, εκτός από κάποιες μεγαλόστομες δηλώσεις. Τα κενά παραμένουν στους κανόνες ακεραιότητας και η εφαρμογή τους αφήνει πολλά περιθώρια. Τουλάχιστον, οι δηλώσεις συμφερόντων των ευρωβουλευτών θα πρέπει να επιβάλλονται αυστηρά. Δυστυχώς, το προτεινόμενο όργανο δεοντολογίας της ΕΕ έχει υποβαθμιστεί σε ένα απλό συμβουλευτικό όργανο χωρίς εξουσίες διεξαγωγής ερευνών.

Η Επιτροπή θα πρέπει να είναι υπερήφανη για τα επιτεύγματά της κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων ετών. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ανανέωση των φιλοδοξιών της διεύρυνσης, τις αυστηρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, την απάντηση στο Covid-19 (συμπεριλαμβανομένης της επόμενης γενιάς EU), τα ψηφιακά πακέτα και την Πράσινη Συμφωνία και το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση, είναι μόνο μερικά από αυτά.

Ωστόσο, όλες αυτές οι στρατηγικά κρίσιμες κινήσεις και οι βαριοί νομοθετικοί φάκελοι μάλλον δεν θα προσελκύσουν τον δημόσιο έπαινο -ή ακόμη και την αναγνώριση- εάν δεν συνοδεύονται από μέτρα που θα απαντούν σε πιο άμεσες ανησυχίες, ιδίως τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στη λήψη αποφάσεων της ΕΕ και την ακεραιότητα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Η ΕΕ πρέπει να αποδείξει ότι νοιάζεται και σέβεται τους ψηφοφόρους της. Αυτή τη στιγμή, εμφανίζεται στους Ευρωπαίους τόσο απόμακρη και δυσνόητη όπως συνέβαινε πάντα. Αυτό το χάσμα πρέπει να γεφυρωθεί - αλλιώς μπορεί κάλλιστα να ξυπνήσουμε μπροστά σε ένα εφιαλτικό σενάριο τη Δευτέρα 10 Ιουνίου.

Mπορείτε να δείτε το κείμενο στην αρχική του δημοσίευση στα αγγλικά εδώ.

Απόδοση - Επιμέλεια: Εύη Σιμοπούλου