Του Eric Lob

Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, Ιρανοί αξιωματούχοι προειδοποίησαν ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να εξαντλήσει τα αποθέματα πόσιμου νερού εντός δύο εβδομάδων λόγω μιας ιστορικής ξηρασίας. Τον τελευταίο χρόνο, οι μέσες ετήσιες βροχοπτώσεις της χώρας έχουν πέσει 45% κάτω από το φυσιολογικό, και δεκαεννέα από τις τριάντα μία επαρχίες της βρίσκονται σε σοβαρή ξηρασία. Τα φράγματα και οι δεξαμενές που τροφοδοτούν την πρωτεύουσα έχουν στεγνώσει και λειτουργούν με ελάχιστη χωρητικότητα, με μερικά να βρίσκονται σε μόλις 5% της εφεδρικής τους χωρητικότητας. Οι φόβοι για επείγουσα εκκένωση της πρωτεύουσας επιδεινώνονται, και οι βρύσες στεγνώνουν.

Ο Ανώτατος Ηγέτης Αλί Χαμενεΐ και ο Πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν έχουν αναγνωρίσει δημόσια τόσο τη σοβαρότητα όσο και την βαρύτητα μιας κρίσης που σχηματίζεται εδώ και χρόνια. Χωρίς όμως την αντιμετώπιση των ριζικών αιτίων, οποιεσδήποτε προσπάθειες μετριασμού πιθανότατα θα αποτύχουν – θέτοντας το Ιράν ως παράδειγμα για τους γείτονές του και για άλλους που αντιμετωπίζουν δικές τους κρίσεις νερού.

Για το Ιράν, η κρίση της έλλειψης νερού είναι μια σκληρή ειρωνεία, δεδομένου ότι η χώρα ήταν πρωτοπόρος στα συστήματα διαχείρισης νερού – γνωστά ως κανάτ ή καρέζ – πριν από χιλιετίες. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, εγκατέλειψε και αντικατέστησε το κανάτ με πηγάδια, υδροφόρα ορίζοντα και άλλα μοντέρνα συστήματα που ήταν λιγότερο αποδοτικά ή φιλικά προς το περιβάλλον. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 (αν όχι νωρίτερα), και παρά την κατασκευή εκατοντάδων φραγμάτων και δεξαμενών για τη δημιουργία μιας πιο σταθερής παροχής νερού, το κράτος αντιμετώπισε μια επιδεινούμενη κρίση, με την ετήσια διαθεσιμότητα, αποθήκευση και αναπλήρωση των υπόγειων υδάτων να μειώνονται σταθερά.

Η κρίση είναι επίσης το υποπροϊόν παραγόντων όπως η αύξηση του πληθυσμού, η αυξανόμενη ζήτηση, η εκμετάλλευση των πόρων και η άνιση κατανομή – πολλοί από τους οποίους επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή και τη διαρκή ξηρασία. Η κακή διακυβέρνηση και η διαφθορά της κυβέρνησης συνέβαλαν επίσης: Η εταιρεία κατασκευής φραγμάτων των Σωμάτων Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, Sepasad, ήταν μια από τις αρκετές εταιρείες που προώθησαν την πολιτική εξουσία και το κερδοσκοπικό κέρδος έναντι της διατήρησης του νερού, της οικολογικής προστασίας και της δημόσιας ευημερίας. Μερικοί στο Ιράν αναφέρονται στην Sepasad και τους συνεργάτες της ως τη "μαφία του νερού".

Ξεκινώντας τη δεκαετία του 2010, Ιρανοί αξιωματούχοι και της ΟΗΕ κήρυξαν ανοιχτά την κατάσταση ως κρίση. Τον Ιούλιο του 2013, ο τότε Υπουργός Γεωργίας Ισα Καλαντάρι δήλωσε δημοσίως ότι το συρρικνούμενο απόθεμα νερού αποτελούσε μεγαλύτερη απειλή για το Ιράν από τους εξωτερικούς εχθρούς του ή τις εσωτερικές συγκρούσεις των ελίτ και θα μπορούσε να κάνει τη χώρα ακατάλληλη για κατοικήση στο μέλλον. Ένα συνεχιζόμενο σύμπτωμα και σύμβολο της κρίσης ήταν η λίμνη Ουρμία στο βορειοδυτικό Ιράν: Μία φορά μεταξύ των μεγαλύτερων αλμυρών λιμνών στον κόσμο, η Ουρμία συρρικνωνόταν σταθερά, παρά μια δεκαετία προσπαθειών αποκατάστασης.

Στη Τεχεράνη, η κρίση είναι ιδιαίτερα οξεία: Πέρυσι, τα συνολικά ύψη βροχοπτώσεων έπεσαν 42% κάτω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο, την ίδια στιγμή που η πρωτεύουσα σημείωνε ρεκόρ κατανάλωσης νερού. Η πόλη και η επαρχία βρίσκονται στη μέση μιας πενταετούς ξηρασίας, ενώ στο παρελθόν, δύο ξηρά έτη συνήθως ακολουθούνταν από ένα υγρό.

Τον Ιούλιο, ο Πεζεσκιάν προειδοποίησε ότι η κρίση θα μπορούσε να αναγκάσει τους 15 εκατομμύρια κατοίκους της Τεχεράνης να φύγουν. Αλλά στο βόρειο και πιο εύπορο τμήμα της πόλης, οι υποδομές, η προηγμένη διανομή και η αυξημένη αποθήκευση έκαναν την κρίση λιγότερο πιεστική – ενώ ταυτόχρονα ανέδειξαν τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες που παίζουν ρόλο. Πολλοί από αυτούς τους κατοίκους επιδείνωσαν την κρίση καταναλώνοντας μέχρι και δέκα φορές περισσότερο νερό από το μέσο νοικοκυριό, κυρίως για ιδιωτικές χρήσεις όπως το μπάνιο, το πλύσιμο αυτοκινήτων και το πότισμα κήπων.

Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, αν όχι νωρίτερα, η κρίση επηρέασε αρνητικά τη γεωργική παραγωγή και επιτάχυνε τη μετανάστευση από αγροτικές περιοχές προς τις πόλεις. Στη Τεχεράνη και σε άλλα αστικά κέντρα, αυτές οι τάσεις έθεσαν υπό πίεση τις υποδομές και τις υπηρεσίες, διεύρυναν τις φτωχογειτονιές και επιδείνωσαν περιβαλλοντικά προβλήματα και κινδύνους για την υγεία, όπως η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η ατμοσφαιρική ρύπανση – όλα τα οποία αύξησαν την κοινωνικοοικονομική αστάθεια.

Η κρίση συνέβαλε επίσης σε πολλές μεγάλες διαδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένων μερικών στο Ισφαχάν και στο Χουζεστάν το 2018, το 2021 και το 2025 που πυροδοτήθηκαν ειδικά από την έλλειψη νερού. Η εγχώρια δυσαρέσκεια ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη σε περιθωριοποιημένες και υποανάπτυκτες επαρχίες όπως το Χουζεστάν, που βρίσκονται κατά μήκος της περιφέρειας των εθνοτικών μειονοτήτων στα σύνορα του Ιράν. Επηρεάστηκαν δυσανάλογα, εν μέρει λόγω της εκτροπής της παροχής νερού της περιοχής από το κράτος προς πιο προνομιούχες και ευημερούσες επαρχίες στο περσικό κέντρο πλειοψηφίας του Ιράν, για να αντισταθμίσει το έλλειμμα νερού τους.

Τον Ιούλιο, όταν μια Ιρανή ακαδημαϊκή ανακοίνωσε το αποκαλυπτικό σενάριο ότι μια εθνική έλλειψη πόσιμου νερού απέχει εβδομάδες, αναγνώρισε την έλλειψη θεσμικού συντονισμού σε κρατικό επίπεδο ως εμπόδιο για μια λύση. Μια έρευνα που διεξήχθη τον Σεπτέμβριο διαπίστωσε ότι το 75% των Ιρανών κατηγορούσε για την κρίση την κακή διαχείριση και την αναποτελεσματικότητα, αντί για φυσικούς παράγοντες και οικονομικές κυρώσεις.

Μέχρι σήμερα, το κράτος έχει προσπαθήσει κυρίως να διαχειριστεί την κρίση εφαρμόζοντας βραχυπρόθεσμα μέτρα επί του παρόντος. Αυτά περιλαμβάνουν δελτίο και εισαγωγή νερού, κλείσιμο κυβερνητικών γραφείων, κήρυξη επιπλέον αργιών, αναστολή κοινωνικών υπηρεσιών και επιβολή κυρώσεων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις για υπερκατανάλωση. Εν τω μεταξύ, ιδιοκτήτες, διαχειριστές και ενοικιαστές οικιστικών και επαγγελματικών ακινήτων με χαμηλή ή μηδενική πίεση νερού έχουν αναγκαστεί να αγοράσουν ή να νοικιάσουν δεξαμενές για προσωρινή αύξηση της αποθήκευσης. Από την πλευρά του, το κράτος συνεχίζει να σκέπτεται την εκκένωση της πρωτεύουσας και έχει προχωρήσει σε περιοδικές περικοπές παροχής σε ορισμένες γειτονιές πόλεων και επαρχιών. Έχει επίσης εκδώσει περισσότερες προειδοποιήσεις προς τους πολίτες για τη σοβαρότητα της κατάστασης και τους έχει πιέσει να εξοικονομήσουν νερό αλλιώς να αντιμετωπίσουν κυρώσεις.

Για να σταθεροποιήσει την παροχή και να διατηρήσει την ποιότητα του νερού στην Τεχεράνη, οι αξιωματούχοι επιτάχυναν έργα, όπως ένα νέο σύστημα σωληνώσεων που περικύκλωνε την πόλη και αναμενόταν να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2024. Για δεκαετίες, προσπάθησαν να επεκτείνουν τα συστήματα αποχέτευσης και τα δίκτυα λυμάτων της Τεχεράνης και άλλων πόλεων για να συλλέξουν, επεξεργαστούν και ανακυκλώσουν νερό. Ωστόσο, αυτά τα έργα καθυστέρησαν λόγω ζητημάτων που περιλαμβάνουν ανεπαρκή χρηματοδότηση, ταχεία αστικοποίηση και κλοπή φρεατίων. Για να μειώσουν την κατανάλωση, οι αρχές ανακοίνωσαν τον Απρίλιο αυτού του έτους ότι οι χρήστες που θα αγνοούσαν τις προειδοποιήσεις σε προσδοκία διακοπών λόγω του καλοκαιριού θα αντιμετώπιζαν περικοπές παροχής για δώδεκα ώρες. Ωστόσο, δεν έχουν καταφέρει να αναχαιτίσουν το ρεύμα της κρίσης, είτε διαχειριζόμενοι αυτή από την πλευρά της ζήτησης είτε από την πλευρά της προσφοράς.

Μέχρι οι αξιωματούχοι να επινοήσουν λογικές και βιώσιμες λύσεις και μεταρρυθμίσεις που αντιμετωπίζουν επαρκώς τις ριζικές αιτίες της κρίσης, οποιεσδήποτε ενέργειες θα συνεχίσουν να είναι προσωρινά μέτρα. Αυτές οι λύσεις και μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν την ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής για την περιβαλλοντική διακυβέρνηση και τη διαχείριση των υδάτων. Για να μετριάσει τη σπανιότητα και να βελτιστοποιήσει τη χρήση, το κράτος θα μπορούσε να δημιουργήσει ομάδες επιθεώρησης που να εμποδίζουν την υπερβολική άντληση από νόμιμα πηγάδια και να κλείνουν τα παράνομα. Σε ορισμένες περιοχές, θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει συστήματα εμπορίου νερού και λεγόμενες "σφουγγαρόπολεις", με χαρακτηριστικά όπως διαπερατό πεζοδρόμιο για να απορροφάται η βροχόπτωση και να μειώνεται η επιφανειακή απορροή.

Επιπλέον, το κράτος θα μπορούσε να παρέχει κίνητρα σε νοικοκυριά, εργοστάσια και φάρμες να εγκαταστήσουν συσκευές εξοικονόμησης, εξαρτήματα και άλλο εξοπλισμό – από πλυντήρια πιάτων, κεφαλές ντους και λεκάνες έως συστήματα που παρακολουθούν, φιλτράρουν και ανακυκλώνουν νερό. Θα μπορούσε επίσης να τα ενθαρρύνει να υιοθετήσουν προσεκτικές διαδικασίες και πρακτικές, όπως η γρήγορη επισκευή διαρροών, η χρήση έξυπνων μετρητών και η χρήση βελόνων βροχής και ανθεκτικών σε ξηρασία φυτών στον κηπουρικό σχεδιασμό.

Από μια οριζόντια σκοπιά ή σε κοινωνικό επίπεδο, το κράτος θα πρέπει να είναι πιο συμπερασματικό ενσωματώνοντας τους φορείς κοινωνικού ελέγχου που επηρεάζονται πιο σοβαρά από την κρίση στον σχεδιασμό και την υλοποίηση. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να σχηματιστούν ενώσεις χρηστών για να βοηθήσουν στη διαχείριση των πόρων σε τοπικό επίπεδο.

Για το Ιράν, τα διακυβεύματα της διαμόρφωσης και εφαρμογής ορθής πολιτικής δεν θα μπορούσαν να είναι υψηλότερα, καθώς η κρίση καταναλώνει σχεδόν κάθε πτυχή της εθνικής ζωής και έχει καταστροφικές συνέπειες για το προβλέψιμο μέλλον. Σε μια εποχή επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής και παγκόσμιας θέρμανσης, η κρίση του Ιράν θα πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση προς άλλες χώρες εντός και εκτός της περιοχής που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα ότι τα βραχυπρόθεσμα μέτρα δεν αποτελούν υποκατάστατο της κρατικής πολιτικής και σχεδιασμού.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου