Του Alexander Kolyandr

Η ιδέα της χρήσης παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για να βοηθηθεί η Ουκρανία κυκλοφορεί εδώ και αρκετά χρόνια. Από την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, οι δυτικές χώρες έχουν παγώσει ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, τόσο ιδιωτικά όσο και κυβερνητικά. Οι εκτιμήσεις για τη συνολική τους αξία ποικίλλουν, αλλά πιστεύεται ότι είναι τουλάχιστον 335 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το κύριο εμπόδιο παραμένουν τα κυβερνητικά περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας: αυτά που ανήκουν στην κεντρική τράπεζα — Τράπεζα της Ρωσίας — τα οποία προστατεύονται τόσο από το νόμο όσο και από την καθιερωμένη πρακτική. Το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων της Τράπεζας της Ρωσίας βρίσκεται σε λογαριασμούς στον καταθετήριο Euroclear που εδρεύει στο Βέλγιο. Στην αρχή της εισβολής, αυτοί οι λογαριασμοί περιελάμβαναν περιουσιακά στοιχεία αξίας πάνω από 200 δισεκατομμύρια ευρώ.

Λίγο μετά το πάγωμα των κεφαλαίων, ξεκίνησε μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη δυνατότητα χρήσης τους για να βοηθηθεί η Ουκρανία. Οι δυτικές χώρες πήραν μια πολιτική απόφαση ότι αυτά τα κυβερνητικά περιουσιακά στοιχεία θα παρέμεναν παγωμένα και ότι η Ρωσία δεν θα τα έπαιρνε μέχρι να επέλθει ειρήνη στην Ουκρανία και να επιλυθούν τα ζητήματα των αποζημιώσεων. Ωστόσο, όταν ήρθε η ώρα για πρακτική εφαρμογή, τα αιτήματα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο για απόσυρση των ρωσικών κεφαλαίων ήρθα σε αντίθεση από τις ευρωπαϊκές χώρες που κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων.

Το κύριο επιχείρημά τους, που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ήταν ότι η απόσυρση ρωσικών κεφαλαίων θα αποθάρρυνε τους ξένους επενδυτές από την επένδυση σε περιουσιακά στοιχεία  σε ευρώ. Ως αποτέλεσμα, επιλέχθηκε μια ενδιάμεση επιλογή: να μην χρησιμοποιηθεί ο ίδιος ο παγωμένος λογαριασμός, αλλά το εισόδημα από τους τόκους του. Το υψηλό επιτόκιο και ο μεγάλος όγκος των κεφαλαίων σημαίνει ότι ετήσια συσσωρεύονται αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία η βελγική κυβέρνηση εισπράττει στη συνέχεια μέσω ενός ειδικού φόρου και τα μεταφέρει στην Ουκρανία. Το 2024, το εισόδημα από τους τόκους ανήλθε σε 6,9 δισεκατομμύρια ευρώ.

Αλλά το Κίεβο χρειάζεται περίπου 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, και η επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία, ο συνεχιζόμενος πόλεμος, οι περικοπές των επιτοκίων και η άνοδος κομμάτων που αντιτίθενται στο ευρωπαϊκό κατεστημένο έχουν κλιμακώσει το πρόβλημα σε ένα νέο επίπεδο. Με τον Τραμπ να κλείνει το ταμείο των ΗΠΑ, όλα τα κόστη πέφτουν στην Ευρώπη και σε λίγες ακόμη δυτικές χώρες.

Κατά συνέπεια, η ΕΕ επέστρεψε στο ζήτημα των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων το καλοκαίρι του 2025. Τον Σεπτέμβριο, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μίλησε για την ανάγκη αξιοποίησης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων σε ένα Δάνειο Αποζημιώσεων για την Ουκρανία. Είπε ότι ο κίνδυνος θα πρέπει να μεταφέρεται συλλογικά από τις χώρες της ΕΕ, και ότι η Ουκρανία "θα αποπληρώσει το δάνειο μόνο μόλις η Ρωσία πληρώσει για τις αποζημιώσεις".

Στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Γερμανός Καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς ανέτρεψε την προηγούμενη αντίθεση της χώρας του στην κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων και κάλεσε τις ευρωπαϊκές χώρες να παραχωρήσουν στην Ουκρανία ένα δάνειο χωρίς τόκο ύψους 140 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το δάνειο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο για την αγορά όπλων, όχι για την αναπλήρωση του ουκρανικού προϋπολογισμού. Τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία θα χρησιμεύσουν ως εγγύηση, αλλά αυτό δεν θα επηρεάσει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, έγραψε ο Μερτς.

Η εφαρμογή αυτής της ιδέας φαίνεται μέχρι στιγμής να έχει σταματήσει στο ζήτημα της κατανομής της χρηματοοικονομικής και νομικής ευθύνης. Το Βέλγιο θέλει να κατανείμει την ευθύνη σε όλες τις χώρες, φοβούμενο ότι θα μείνει μόνο του να αντιμετωπίσει αγωγές και ένα ενδεχόμενο κενό στο κεφάλαιο της Euroclear.

Οι φόβοι αυτοί δεν είναι αβάσιμοι. Το προτεινόμενο σχέδιο θα έδινε στη Ρωσία την ευκαιρία να αναπληρώσει τον προϋπολογισμό της με δυτικά περιουσιακά στοιχεία ενώ ταυτόχρονα θα ασκούσε χρηματική πίεση στις Βρυξέλλες.

Πίσω στο 2022, ως απάντηση στις κυρώσεις, η Ρωσία πάγωσε εν μέρει ξένα περιουσιακά στοιχεία στην επικράτειά της για να σταματήσει την εκροή κεφαλαίων. Οι ξένοι από "μη φιλικές" — δηλαδή δυτικές — χώρες έχασαν το δικαίωμα πώλησης των περιουσιακών τους στοιχείων στη Ρωσία. Ο Ρώσος Υπουργός Οικονομικών Anton Siluanov δήλωσε ότι υπάρχουν περισσότερα ξένα περιουσιακά στοιχεία στη Ρωσία από όσα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία έχουν παγώσει στη Δύση, αλλά ο συνολικός τους όγκος είναι άγνωστος.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η BP, η οποία ανακοίνωσε ότι πωλούσε το 20% μερίδιό της στη Rosneft. Αλλά η πώληση αποκλείστηκε από ρωσικό δικαστήριο, έτσι η Rosneft συνεχίζει να αφήνει στην άκρη το ένα πέμπτο του καθαρού της κέρδους για τη BP. Από το 2022, θα έπρεπε να έχουν συσσωρευτεί περίπου 340 δισεκατομμύρια ρούβλια (περίπου 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ).

Παρόμοιοι λογαριασμοί στη Ρωσία κατέχουν αποτελεσματικά παγωμένες πληρωμές κουπονιών, εξοφλήσεις ομολόγων και μερίσματα που συγκεντρώνονται σε δυτικούς επενδυτές. Οι περισσότεροι από αυτούς, όπως η BP, έχουν διαγράψει αυτά τα κεφάλαια και δεν τα συμπεριλαμβάνουν στις οικονομικές τους καταστάσεις.

Ενώ οι υπουργοί της ΕΕ συζητούσαν τη δυνατότητα χρήσης του εισοδήματος από τόκους στον λογαριασμό της Τράπεζας της Ρωσίας, ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν υπέγραψε ένα διάταγμα που όρισε αστραπιαίο ρυθμό για την πώληση περιουσιακών στοιχείων που εθνικοποιήθηκαν από το κράτος από κατόχους σε "μη φιλικές" χώρες. Το διάταγμα φαίνεται να είναι προετοιμασία για εθνικοποίηση και επακόλουθη πώληση, ή απειλή για αυτό ως ανταποδοτικό μέτρο.

Η μεταφορά μερισμάτων και πληρωμών κουπονιών από αυτούς τους λογαριασμούς στον ρωσικό προϋπολογισμό θα παρείχε μια πολύ απαραίτητη ανακούφιση για τον πολιορκημένο ρωσικό προϋπολογισμό. Με άλλα λόγια, η μεταφορά κεφαλαίων στην Ουκρανία θα μπορούσε να έχει την ακούσια συνέπεια να ενισχύει έμμεσα τις ρωσικές στρατιωτικές δαπάνες.

Αλλά δεν είναι αυτό που ανησυχεί το Βέλγιο. Η Ρωσία θα μπορούσε επίσης να εθνικοποιήσει τους λογαριασμούς των ξένων καταθετηρίων — πρώτα απ 'όλα, της Euroclear. Αυτοί οι λογαριασμοί είναι μπλοκαρισμένοι, αλλά πληρωμές σε τίτλους που κρατούνται σε αυτούς πραγματοποιούνται.

Το μέγεθος αυτών των λογαριασμών δεν έχει αποκαλυφθεί. Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία είναι από τις αρχές του 2023, όταν κατείχαν περίπου ένα τέταρτο του τρισεκατομμυρίου ρούβλια. Αυτό σημαίνει ότι η απόσυρσή τους δημιουργεί ένα κενό στο κεφάλαιο του κατόχου του λογαριασμού. Ακόμα κι αν δεν είναι κρίσιμο ποσό, αυτό το πρόβλημα από μόνο του θα μπορούσε να παρακινήσει τους πελάτες να αποσύρουν κεφάλαια και περιουσιακά στοιχεία.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους το Βέλγιο θέλει να εξασφαλίσει εγγυήσεις συλλογικής ευθύνης. Διαφορετικά, οι βελγικές αρχές θα πρέπει να αντιμετωπίσουν μόνες τους την έλλειψη κεφαλαίου της Euroclear.

Τελικά, δεδομένης της έλλειψης κεφαλαίων για την υποστήριξη της Ουκρανίας, η υιοθέτηση ενός είδους σχεδίου για την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας φαίνεται σχεδόν αναπόφευκτη, παρά τους κινδύνους για την Euroclear και τα πιθανά οφέλη για τον ρωσικό προϋπολογισμό.

Η διαδικασία θα μπορούσε να βγει εκτός πορείας σε περίπτωση απότομης αλλαγής στη θέση του Τραμπ σχετικά με τη χρηματοδότηση του Κιέβου ή ενός ξαφνικού τέλους του πολέμου. Και φυσικά, η ΕΕ πρέπει ακόμα να συμφωνήσει με τον εαυτό της για τη συλλογική ευθύνη. Αλλά τα στοιχήματα είναι πολύ υψηλά, γιατί αν αυτές οι προσπάθειες αποτύχουν, δεν θα κινδυνεύσει μόνο η Ουκρανία, αλλά η ίδια η λόγος ύπαρξης της ΕΕ.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου