Του Andrey Shashkov

Οι στατιστικές και η δυναμική του HIV στη Ρωσία ήταν πολύ αποθαρρυντικές πολύ πριν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Αλλά ο πόλεμος επιδείνωσε δραματικά την κατάσταση. Κατά το πρώτο έτος του πολέμου, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Άμυνας, οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις HIV μεταξύ του στρατιωτικού προσωπικού αυξήθηκαν κατά περισσότερες από σαράντα φορές. Οι δημογραφικές και οικονομικές απώλειες που θα υποστεί η Ρωσία ως αποτέλεσμα αυτής της έξαρσης θα έχουν επιπτώσεις για δεκαετίες και μπορεί τελικά να ξεπεράσουν ακόμη και τη ζημιά που έχει υποστεί από την εισβολή της στην Ουκρανία.

Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν με HIV στη Ρωσία ξεπέρασε το 1 εκατομμύριο ήδη από το 2016. Αυτό είναι σχεδόν το 1% του πληθυσμού, ή περίπου 1,5–2% των ανθρώπων σε εργάσιμο ηλικία — και δεν περιλαμβάνει όσους απλώς δεν έκαναν τεστ.

Ακόμα και σε εκείνο το στάδιο, η επιδημία θα μπορούσε να είχε ελεγχθεί. Υπάρχει τεράστια συσσωρευμένη εμπειρία στον αγώνα κατά του HIV σε όλο τον κόσμο, και αν υπήρχε η πολιτική βούληση, θα ήταν αρκετό να αυξηθεί ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Υγείας για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του HIV και να εισαχθούν αποδεδειγμένες μέθοδοι πρόληψης, αντί να στηρίζονται σε ξεπερασμένες και επιβλαβείς ιδέες για την οικογενειακή ζωή και τις "ηθικές αξίες". Αλλά με την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, η κατάσταση στη Ρωσία έχει γίνει πολύ χειρότερη.

Η σύγχρονη αντιρετροϊκή θεραπεία (ART), που συνταγογραφείται για όλη τη ζωή σε κάθε άτομο με νέα διάγνωση HIV, δεν είναι φθηνή. Ακόμα και πριν από τον πόλεμο, μόνο λίγες πλούσιες περιοχές μπορούσαν να τη χρηματοδοτήσουν πλήρως για όλους όσους την χρειάζονταν. Το Υπουργείο Υγείας προσπάθησε να στραφεί σε φθηνότερα εγχώρια γενόσημα των δυτικών φαρμάκων για να μειώσει το κόστος, αλλά οι οργανώσεις για το HIV ήδη ανέφεραν διακοπές στη διαθεσιμότητα απαραίτητων φαρμάκων ακόμα και πριν από τον πόλεμο. Τώρα, οι προτεραιότητες του πολέμου έχουν επιδεινώσει αυτό το πρόβλημα. Το ποσοστό των ασθενών με HIV που λαμβάνουν θεραπεία έχει πέσει κάτω από το 50% στη Ρωσία για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια.

Το κύμα καταστολής κατά της κοινωνίας των πολιτών κατά τη διάρκεια του πολέμου αποδείχθηκε το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του ήδη αδύναμου συστήματος υποστήριξης για ανθρώπους με HIV στη Ρωσία. Το Ίδρυμα Elton John, ο μεγαλύτερος χορηγός ΜΚΟ που εργάζονται στον τομέα του HIV παγκοσμίως, κηρύχθηκε "ανεπιθύμητη οργάνωση", αναγκάζοντας τις ρωσικές οργανώσεις να σταματήσουν κάθε συνεργασία με αυτό. Και ο χαρακτηρισμός των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων ως "εξτρεμιστικό κίνημα" έχει αυξήσει περαιτέρω το διασταυρούμενο στίγμα τόσο γύρω από την gay κοινότητα όσο και γύρω από το ζήτημα του HIV.

Ωστόσο, η μεγαλύτερη επίπτωση προκλήθηκε από τον ίδιο τον πόλεμο. Οι επιδημιολόγοι λένε ότι οι κίνδυνοι εξάπλωσης του HIV στο μέτωπο αυξάνονται με τις μεταγγίσεις αίματος και την επαναχρησιμοποίηση της ίδιας σύριγγας σε νοσοκομεία πεδίου, για παράδειγμα.

Άτομα που λαμβάνουν ART καθημερινά δεν είναι πλέον μεταδοτικά, αλλά όταν οι στρατιώτες ζουν σε χαρακώματα υπό συνθήκες συνεχούς βομβαρδισμού, η αδιάκοπη παροχή και χορήγηση της ART είναι σχεδόν αδύνατη. Εν τω μεταξύ, η ακανόνιστη θεραπεία είναι ακόμα χειρότερη από την πλήρη απουσία θεραπείας, καθώς μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη ανθεκτικών στον ιό στελέχη, τα οποία μπορούν να μεταδοθούν σε αυτή τη νέα μετάλλαξη.

Το πρόβλημα είναι τόσο σοβαρό που έχει επίσημα αναγνωριστεί ακόμα και από γιατρούς του Υπουργείου Άμυνας. Ο αριθμός νέων περιπτώσεων HIV που εντοπίστηκαν στις ένοπλες δυνάμεις αυξήθηκε πενταπλάσιος από το πρώτο τρίμηνο του 2022 έως το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Μέχρι το τέλος του 2022, είχε αυξηθεί δεκατρείς φορές. Και μέχρι τις αρχές του 2023, καταγράφηκε μέγιστη αύξηση περισσότερων από σαράντα φορές. Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους, ο ρυθμός ανίχνευσης HIV μεταξύ του στρατιωτικού προσωπικού ήταν περίπου είκοσι φορές υψηλότερος από πριν τον πόλεμο.

Τόσο υψηλοί ρυθμοί μετάδοσης μπορούν να εξηγηθούν από το γεγονός ότι το HIV δεν μεταδίδεται στον πόλεμο μόνο μέσω τραυμάτων και της θεραπείας τους. Οι δύο πιο παραδοσιακοί τρόποι μετάδοσης — η απροστάτευτη σεξουαλική επαφή (συμπεριλαμβανομένων επαφών με εργαζόμενες του σεξ) και η κοινή χρήση βελόνων για ενέσεις ναρκωτικών — δεν έχουν εξαφανιστεί. Αντίθετα: σύμφωνα με ανεξάρττους δημοσιογράφους, και οι δύο ευδοκιμούν σε έναν στρατό μάχης ανδρών που ζουν κάθε μέρα σαν να είναι η τελευταία τους και βγάζουν καλά χρήματα.

Παρά την έξαρση των περιπτώσεων HIV στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, η θετική διάγνωση για την ασθένεια εξακολουθεί επίσημα να αποτελεί λόγο να κηρυχθεί κάποιος ακατάλληλος για στρατιωτική θητεία. Στο στάδιο της επιστράτευσης, αυτός ο κανόνας γενικά τηρείται: έχουν υπάρξει αναφορές για νεοσύλλεκτους που αγόραζαν πιστοποιητικά θετικού τεστ για HIV και ηπατίτιδα για να αποφύγουν να σταλούν στο μέτωπο.

Στο ίδιο το μέτωπο, ωστόσο, αυτοί οι κανόνες δεν τηρούνται πλέον τόσο αυστηρά. Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα είναι γεμάτα με ιστορίες διοικητών στο πεδίο που αρνούνται να αφήσουν στρατιώτες να φύγουν από το μέτωπο, ανεξάρτητα από την κατάστασή τους, επειδή ήδη υπάρχει έλλειψη προσωπικού.

Το χειρότερο είναι ότι κανένας επιδημιολόγος δεν είναι έτοιμος να πει ότι η έκρηξη νέων περιπτώσεων HIV περιορίζεται στον στρατό και ότι προκαλείται από παράγοντες ειδικούς για τις ένοπλες δυνάμεις. Η δυναμική μεταξύ του υπόλοιπου πληθυσμού θα μπορούσε να είναι εξίσου κακή: απλώς το στρατιωτικό προσωπικό, μαζί με έγκυες γυναίκες, μετανάστες και εκπροσώπους ορισμένων επαγγελμάτων, όπως πιλότοι και μάγειρες, υπόκεινται σε υποχρεωτικό τεστ HIV.

Ένα ρωσικό δημοσίευμα ανέφερε ότι σε δεκατέσσερις ρωσικές περιοχές, το ποσοστό εγκύων γυναικών με θετικό τεστ HIV είναι πλέον τακτικά πάνω από 1%. Αυτό, σύμφωνα με τα πρότυπα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), είναι ένα ακόμα σύμπτωμα της μετάβασης σε μια γενικευμένη επιδημία HIV, όταν δεν έχει πλέον νόημα να μιλάμε για "ομάδες υψηλού κινδύνου" σε αυτή τη συγκεκριμένη χώρα.

Σύμφωνα με τον UNAIDS, από το 2022 η Ρωσία βρίσκεται ανάμεσα στις πέντε χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό νέων περιπτώσεων HIV, αντιπροσωπεύοντας το 3,9% των 1,5 εκατομμυρίων νέων μολύνσεων παγκοσμίως. Μόνο η Νότια Αφρική (14% όλων των νέων περιπτώσεων), η Μοζαμβίκη (6,5%), η Νιγηρία (4,9%) και η Ινδία (4,2%) έχουν περισσότερες νέες περιπτώσεις, και οι δύο τελευταίες έχουν σημαντικά μεγαλύτερους πληθυσμούς από τη Ρωσία.

Δεν υπάρχουν ακόμα σημάδια ότι αυτή η δυναμική θα αρχίσει να αλλάζει σύντομα. Το ρωσικό Υπουργείο Υγείας, όπως ήταν αναμενόμενο, απέρριψε τα δεδομένα του UNAIDS ως προπαγάνδα.

Η Ρωσία υποφέρει από μια επιδημία σε μια εποχή που το HIV έχει από καιρό μειωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον UNAIDS, ο αριθμός των νέων περιπτώσεων κορυφώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έχει από τότε μειωθεί περισσότερο από το μισό χάρη στην πρόληψη και την εξάπλωση της ART, η οποία, όταν λαμβάνεται συνεχώς, επιτρέπει στα άτομα με HIV να ζουν μια φυσιολογική ζωή και να παραμένουν μη μεταδοτικά. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία συνεχίζει να καταγράφει 50.000–100.000 νέες περιπτώσεις HIV κάθε χρόνο.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα εμβόλιο που προσφέρει περισσότερο από 90% προστασία έναντι της μετάδοσης του HIV για περίοδο έξι μηνών πέρασε πρόσφατα το τελευταίο στάδιο των κλινικών δοκιμών. Και σε όσους ζουν με HIV προσφέρεται πλέον η τέταρτη γενιά ART: αντί να παίρνουν ένα χάπι την ημέρα, λαμβάνουν ενέσεις κάθε λίγους μήνες.

Ακόμα και χωρίς ιατρικές ανακαλύψεις, το HIV είναι καταδικασμένο να σταματήσει να είναι ένα σημαντικό ιατρικό πρόβλημα σε πολλές χώρες κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Ο ΠΟΥ ανέπτυξε τη στρατηγική "90-90-90" εδώ και πολύ καιρό για την καταπολέμηση της επιδημίας ακόμα και χωρίς εμβόλια και αποτελεσματικά φάρμακα. Εάν τουλάχιστον το 90% των ανθρώπων που ζουν με HIV γνωρίζουν τη διάγνωσή τους, και το 90% από αυτούς βρίσκονται υπό συνεπή θεραπεία, και εάν αυτή η θεραπεία λειτουργεί για το 90% αυτών που την λαμβάνουν, η εξάπλωση του ιού θα σταματήσει σχεδόν εντελώς.

Το προσδόκιμο ζωής των ατόμων με HIV που λαμβάνουν θεραπεία τώρα στην πραγματικότητα ξεπερνά ελαφρώς αυτό των ατόμων χωρίς HIV, χάρη σε πιο εντατική ιατρική παρακολούθηση. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το δεύτερο μισό του εικοστού πρώτου αιώνα, όταν οι περισσότεροι από τους σημερινούς ασθενείς με HIV θα έχουν πεθάνει από φυσικά αίτια, η ασθένεια θα έχει εξαφανιστεί ουσιαστικά. Ακόμα και στην υποσαχάρια Αφρική, ο αριθμός των νέων περιπτώσεων μειώθηκε κατά περισσότερο από 20% τη δεκαετία του 2010, και ο αριθμός των θανάτων κατά σχεδόν 40%.

Η κατάσταση του HIV βελτιώνεται παντού στον κόσμο εκτός από μία περιοχή, σύμφωνα με τον ΠΟΥ: την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Η Ρωσία κατατάσσεται πρώτη στην Ευρώπη ως προς το ποσοστό του πληθυσμού που ζει με HIV, με 1,5% των ανθρώπων, ακολουθούμενη από την Ουκρανία με 1,1%.

Δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός λόγος για τον οποίο το HIV να μειώνεται σε όλο τον κόσμο — εκτός από τη Ρωσία. Οι παράγοντες πίσω από αυτό είναι καθαρά πολιτικοί.

Η Ρωσία είναι η τελευταία μεγάλη χώρα στον κόσμο που συνεχίζει να επιμένει σε μια πλήρη απαγόρευση της υποκατάστατης θεραπείας (όπως η μεθαδόνη) για χρήστες ναρκωτικών υπό ιατρική επίβλεψη. Κλινικές έρευνες και συστάσεις του ΠΟΥ δείχνουν ξεκάθαρα ότι η υποκατάστατη θεραπεία μπορεί τουλάχιστον να μειώσει την βλάβη που σχετίζεται με τα ναρκωτικά, συμπεριλαμβανομένης της εξάπλωσης του HIV.

Οχι λιγότερο επιβλαβής είναι η απαγόρευση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία, όπου οι νέοι θα μπορούσαν να διδαχθούν για τη σημασία της αντισύλληψης και της διεξαγωγής τεστ για σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες.

Όσοι έχουν κολλήσει HIV κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας θα χρειαστούν ακριβή ισόβια θεραπεία, όχι μόνο για χάρη τους, αλλά και για να μειωθεί ο κίνδυνος περαιτέρω εξάπλωσης της επιδημίας. Αυτό θα είναι ένα βάρος για τον ρωσικό προϋπολογισμό και το σύστημα υγείας, και ένα πλήγμα για την αγορά εργασίας και τη δημογραφία καθ' όλη τη διάρκεια του δεύτερου και τρίτου τετάρτου του εικοστού πρώτου αιώνα — πολύ μετά το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία και της διακυβέρνησης του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου