Η Πολωνία τεστάρει το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Της Judy Demspey

Πριν από λίγες ημέρες, η Πολωνία, της οποίας οι διαδοχικές κυβερνήσεις από το 1989 ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της ΕΕ, έστρεψε την πλάτη της στη Συνθήκη της ΕΕ απορρίπτοντας μερικά από τα άρθρα της.

Η απόφαση αυτή θα αποβεί καθοριστική για την ικανότητα της ΕΕ να ενοποιηθεί, να υπερασπιστεί τις αξίες της, και να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τις αλλά χώρες που φιλοδοξούν να ενταχθούν στην ΕΕ. Είναι ώρα αποφάσεων για την ΕΕ και την Πολωνία.

Η νομική πρόκληση της Πολωνίας στην ΕΕ

Η ΕΕ βασίζεται σε μια Συνθήκη που στηρίζεται μεταξύ άλλων, στη δημιουργία μιας "όλο και πιο στενής ένωσης”, στην υπεράσπιση του κράτους δικαίου, στην αλληλεγγύη σε χρηματοπιστωτικές κρίσεις και κρίσεις ασφάλειας και υγειονομικές, και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα κράτη μέλη όπως η Πολωνία συμφωνούν, ως όρο για την ένταξη στην ΕΕ, να τηρούν αυτές τις βασικές αρχές.

Αλλά η Πολωνία, με τη στήριξη της Ουγγαρίας, δοκιμάζει τη νομική και πολιτική ακεραιότητα της ΕΕ, αποφασίζοντας ότι το δικό της σύνταγμα υπερβαίνει τα άρθρα της ΕΕ.

Οι δικαστές στο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας, αποφάσισαν ότι τέσσερις διατάξεις της Συνθήκης της ΕΕ δεν ήταν συμβατές με το πολωνική σύνταγμα. Περιλάμβαναν το Άρθρο 1, που εισάγει "ένα νέο στάδιο στη διαδικασία δημιουργίας μιας όλο και πιο στενότερης ένωσης μεταξύ των λαών της Ευρώπης”.

Οι δικαστές επίσης αμφισβήτησαν το Άρθρο 2, το οποίο περιλαμβάνει τις βασικές αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Επίσης αμφισβήτησαν το Άρθρο 19 της Συνθήκης, ιδίως την ευθύνη του Δικαστηρίου της ΕΕ να "διασφαλίσει ότι στην ερμηνεία και εφαρμογή των Συνθηκών, τηρείται το δίκαιο”

Πάνω από όλα, οι Πολωνοί δικαστές έκριναν ότι τα Άρθρα 1 και 4 της συνθήκης της ΕΕ επέτρεψαν στην ¨Ένωση να ενεργεί "πέρα από τα όρια των αρμοδιοτήτων που μεταφέρει η Δημοκρατία της Πολωνίας στις Συνθήκες”. Σε ό,τι αφορά σε άλλα άρθρα της Συνθήκης, ιδιαίτερα τα Άρθρα 2 και 19, οι δικαστές δήλωσαν ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο παρέκαμψε παρανόμως το πολωνικό σύνταγμα.

Η Πρόκληση της Πολωνίας στην ΕΕ, εδώ και πολύ καιρό, έχει φτάσει στο αποκορύφωμα της.

Οι ρίζες της αμφισβήτησης της Πολωνίας

Από το 2015, όταν το Συντηρητικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) ήρθε στην εξουσία, η κυβέρνηση έχει συστηματικά διαβρώσει την ανεξαρτησία του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας, του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Το PiS έχει προσπαθήσει να αντικαταστήσει τους δικαστές. Έχει παραβιάσει το δίκαιο της ΕΕ υποχρεώνοντας τους δικαστές να συνταξιοδοτηθούν πρόωρα. Έχει δώσει εκτεταμένες εξουσίες στο υπουργείο Δικαιοσύνης (που ελέγχεται από το PiS), να διορίζει δικαστές και εισαγγελείς σε περιφερειακό επίπεδο επίσης.

Το PiS υποστήριξε ότι αυτές οι αλλαγές αφορούσαν στην ολοκλήρωση της δουλειάς που είχε μείνει στη μέση, το 1989. Τότε, στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος και του αντιπολιτευόμενου κινήματος Αλληλεγγύη, και οι δύο πλευρές συμφώνησαν σε μια ειρηνική μετάβαση στη δημοκρατία.

Στη διάρκεια αυτής της μετάβασης, δεν υπήρξαν εκκαθαρίσεις της μυστικής αστυνομίας ή των κορυφαίων κομμουνιστών αξιωματούχων. Δεν υπήρξαν αντίποινα. Δεν υπήρξε νόμος που να απαγορεύει στους Κομμουνιστές να κατέχουν θέσεις. Η ιδέα ήταν να περάσουμε σε ελεύθερες και ανεξάρτητες εκλογές.

Πάμε στο 2005, όταν το PiS κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές. Ο ηγέτης τους, τώρα αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Jaroslaw Kaczyński, αμφισβήτησε τις συμφωνίες του 1989. ζήτησε μια εκκαθάριση του δικαστικού συστήματος, το οποίος ισχυριστηκε πως είναι γεμάτο με Κομμουνιστές, και έναν νόμο για αυτές τις εκκαθαρισεις. Για τον Kaczynski, το δικαστικό σώμα ήταν η ρίζα του στρεβλού, ατελούς μετασχηματισμού της Πολωνίας. Ακριβώς εξαιτίας αυτού, το δικαστικό σώμα έπρεπε να ελεγχθεί και να αναδιαρθρωθεί.

Το PiS πέρασε στην αντιπολίτευση έναν χρόνο μετά. Αλλά το 2015, επέστρεψε ισχυρότερο και πιο αποφασιστικό.

Έκτοτε, έχει ξεκινήσει μια πολιτική του να μετατρέψει τα δικαστήρια σε πολιτικές οντότητες, να αποδυναμώσει την ανεξαρτησία των ΜΜΕ, και να απαγορεύσει τις αμβλώσεις (με ελάχιστες εξαιρέσεις). Η προστασία των δικαιωμάτων των LGBT δεν είναι στην οθόνη του ραντάρ τους. Ουσιαστικά, και πολιτικές του PiS αμφισβητούν αυτά τα οποία αντιπροσωπεύει η ΕΕ.

Οι στρατηγικές απάντησης της ΕΕ

Η Κομισιόν -το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ- αρχικά καθυστέρησε να ασχοληθεί με τη Βαρσοβία για την απόφαση της να απολύσει δικαστές και να τους οδηγήσει στην πρόωρη συνταξιοδότηση. Υπήρχαν απειλές αναφορικά με την αναστολή των δικαιωμάτων ψήφου της Πολωνίας και της Ουγγαρίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που εκπροσωπεί τα κράτη-μέλη. Αλλά αυτό δεν ήταν από την αρχή, διότι απαιτούσε ομοφωνία την οποία ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν ήταν πιθανό να δώσουν.

Μετά από πιέσεις από το Ευρωκοινοβούλιο και κάποια κράτη-μέλη, η Κομισιόν πήρε θέση. Πέρυσι, η ΕΕ συμφώνησε στη δημιουργία ενός ταμείου ανάκαμψης από την πανδημία, ύψους 750 δισ. Ευρώ, που αποτελείται από επιδοτήσει και φθηνά δάνεια, για να δοθεί ώθηση στις οικονομίες μετά την πανδημία -αλλά καθυστέρηση την έγκριση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης για τις Ουγγαρία και Πολωνία. Η Κομισιόν τώρα πιθανώς να λάβει μια πολύ πιο αυστηρή στάση.

Οι Βρυξέλλες τώρα συνειδητοποιούν ότι η Βαρσοβία αμφισβητεί την ακεραιότητα της ίδιας της συνθήκης της ΕΕ. Και εάν η Πολωνία ξεφύγει με αυτό, τότε η μελλοντική κατεύθυνση της ΕΕ -συμπεριλαμβανομένης μιας στενότερης ένωσης, του κράτους δικαίου και της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- κινδυνεύει. Θα έχει δημιουργηθεί προηγούμενο.

Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ursula von der Leyen, έχει τη δύναμη να αντιστρέψει αυτή την τάση. Η Κομισιόν μπορεί να ζητήσει από το ΔΙκαστήριο να ειβάλει πρόστιμα σε ημερήσια βάση στην Πολωνία, μέχρι να σταματήσουν οι παραβάσεις.

Η εναλλακτική επιλογή -η οποία θα μπορούσε να απειλήσει το μέλλον του PiS αλλά θα έδειχνε ότι η ΕΕ είναι σοβαρή στην υπεράσπιση των αξιών της- είναι να παρακρατήσει τα κεφάλαια από το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ από την πανδημία. Η Πολωνία πρόκειται να λάβει 23 δισ. ευρώ σε χορηγίες και 34 δισ. ευρώ σε χαμηλότοκα δάνεια. Εν όψει των κοινοβουλευτικών εκλογών στην Πολωνία το 2023, το PiS χρειάζεται αυτά τα κεφάλαια, για να αυξήσει τη δημοτικότητα του.

Ίσως υπάρξει τελικά μία αναμέτρηση μεταξύ της ΕΕ και της Πολωνίας.

Τι διακυβεύεται για την ΕΕ

Η Κομισιόν, με τη στήριξη πολλών κρατών-μελών όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, δεν έχει άλλη επιλογή από το να υπερασπιστεί τη Συνθήκη. Εάν δεν το κάνει, μπορεί να εγκαταλείψει την ιδέα μιας πιο ισχυρής και πιο ολοκληρωμένης Ευρώπης. Ο κατακερματισμός της θα αποδυναμώσει τις φιλοδοξίες της να γίνει ένας παγκόσμιος παράγοντας.

Εάν η Κομισιόν και η πλειονότητα των κρατών-μελών δεν πάρουν θέση, άλλες χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία, θα εκμεταλλευτούν αυτές τις αδυναμίες για να εμποδίσουν την Ευρώπη να ακολουθήσει τον δρόμο για περισσότερη ολοκλήρωση. Για αυτές τις χώρες, η μεγαλύτερη ενοποίηση θεωρείται ότι υπονομεύει την εθνική κυριαρχία. Αλλά για αυτό υπέγραψαν όλες οι χώρες-μέλη της ΕΕ όταν εντάχθηκαν στην Ένωση.

Σε ό,τι αφορά στην Πολωνία, η χώρα πρέπει να αποφασίσει. Ένα κράτος-μέλος δεν μπορεί να διαλέξει ποια άρθρα της Συνθήκης θέλει να απορρίψει ή να αποδεχθεί. Είναι όλα ή τίποτα.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://carnegieeurope.eu/2021/10/14/poland-tests-eu-s-future-pub-85565