Της Judy Dempsey

Ως ρεπόρτερ στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, όταν ο τότε κομμουνιστής ηγέτης Nicolae Ceausescu κυβερνούσε την χώρα με σιδηρά πυγμή, είχα εκπλαγεί από δύο μνήμες που είχα για την χώρα, που επικρατούσαν μέχρι τότε: φόβος και στέρηση.

Αυτοί που ήταν αρκετά γενναίοι για να μιλήσουν σε ξένους δημοσιογράφους, το έκαναν με θάρρος, αλλά επίσης και με έναν φόβο ότι θα τιμωρούνταν. Εκείνοι που ήθελαν φρέσκα λαχανικά ή κρέας, είτε θα στηνόταν στις ουρές για ώρες στην κύρια αγορά στο Βουκουρέστι ή θα κατέφευγαν σε δωροδοκίες για να αποκτήσουν βασικά αγαθά. Ακόμη και τότε, το ρεύμα για μαγείρεμα, για θέρμανση και για ζεστό νερό, δινόταν με δελτίο και για λίγες μόνο ώρες κάθε μέρα.

Ένα χειμωνιάτικο βράδυ στα τέλη του 1988, χτύπησα σιγά την πόρτα μιας μεγάλης πηγής. Η ηλικιωμένη κυρία που ζούσε εκεί, η οποία είχε φυλακιστεί στη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, μου ψιθύρισε μέσα από την πόρτα: "σας παρακαλώ, μην με ρωτάτε τίποτα. Μην έρθετε ξανά. Φύγετε. Δεν μπορώ να μιλήσω πια. Έχω φοβηθεί πολύ".

Πίσω στο ξενοδοχείο μου, ένα από τα λίγα μέρη που μπορούσε κανείς να έχει ένα γεύμα, η γραφομηχανή μου είχε παραβιαστεί. Το μελάνη είχε τοποθετηθεί ξανά απρόσεκτα. Ήταν τότε οι ημέρες που η Securitate, η πανταχού παρούσα μυστική αστυνομία, προσπαθούσε να αποκρυπτογραφήσει τι θα έστελναν στις εφημερίδες τους οι δημοσιογράφοι.

Σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα, οι εκατοντάδες χιλιάδων Ρουμάνοι που έχουν βγει στους δρόμους τις τελευταίες ημέρες, αποδεικνύουν πως ο φόβος και η στέρηση έχουν εξαφανιστεί. Αντιθέτως, εμφανίζουν μια ανθεκτικότητα και μια αποφασιστικότητα να ολοκληρώσουν την μεταμόρφωση της χώρας τους. Σε μια εποχή που το σύστημα ελέγχων και ισορροπιών στην Ουγγαρία, την Μολδαβία, την Ουκρανία και την Πολωνία δοκιμάζονται –και η διαφθορά μαστίζει κορυφαίους Γάλλους πολιτικούς- οι Ρουμάνοι θέλουν να αποφύγουν την οπισθοδρόμηση. Θα πρέπει να θεωρηθούν ως credits στην Ευρώπη.

Στα δέκα χρόνια από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, η αστική κοινωνία έχει αναπτυχθεί στην Ρουμανία. Οι πολίτες, ιδιαίτερα οι νέοι, αισθάνονται ενισχυμένοι. Η συμμετοχή στην ΕΕ έχει δώσει στους Ρουμάνους την ευκαιρία να ταξιδέψουν και να εργαστούν σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ και να δουν πώς λειτουργεί η λογοδοσία.

Παρόλα αυτά τα σημαντικά επιτεύγματα, η απουσία φόβου και στέρησης –που τώρα αντικαταστήθηκε από την ελευθερία- δεν έχουν διώξει από τη Ρουμανία την βαθιά, διεισδυτική και πανταχού παρούσα μάστιγα της διαφθοράς. Αυτό είναι για το οποίο διαμαρτυρόταν οι διαδηλωτές. Θέλουν ένα τέλος σε μια πολιτική κουλτούρα και σε ένα ιδιαίτερο είδος ελίτ που πιστεύει στην πολιτική του δικαιώματος και της ατιμωρησίας, με πολιτικούς που νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν νόμους για να προστατεύουν τα δικά τους συμφέροντα.

Το διάταγμα που εξόργισε τόσο πολλούς Ρουμάνους ήταν ένας έκτακτος νόμος που προώθησε το κυβερνών Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Εάν εφαρμοστεί, ο νόμος θα αποποινικοποιήσει τη διαφθορά για λιγότερα από 45.000 δολάρια, που είναι πολύ σημαντικό ποσό για τους περισσότερους Ρουμάνους. Το διάταγμα σημαίνει ότι ο ηγέτης του κόμματος Liviu Dragnea, θα είχε ωφεληθεί. Αντιμετωπίζει κατηγορίες απάτης ύψους 24.000 ευρώ. Και δεν είναι μόνος.

Στις 5 Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση απέσυρε το διάταγμα αλλά θα καταθέσει ένα αναθεωρημένο νομοσχέδιο στη Βουλή. Οι διαδηλωτές, που ζητούν από την κυβέρνηση του Ρουμάνου πρωθυπουργού Sorin Grindeanu να παραιτηθεί, δεν το βάζουν κάτω. Πολύ συχνά, έχουν δει πώς διαδοχικές κυβερνήσεις έχουν κυβερνήσει καταπατώντας το κράτος δικαίου.

Για αυτό ο Klaus Iohannis εξελέγη πρόεδρος το 2014. Διεξήγε μια εκστρατεία με βάση την πάταξη της διαφθοράς και την ενίσχυση του κράτους δικαίου. Ωστόσο ενώ η δημοτικότητα του Iohannis είναι υψηλή, η επιρροή του δεν ήταν αρκετή για να αλλάξει την πολιτική κουλτούρα των ελίτ.

Το 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε τον Μηχανισμό Συνεργασίας και Επαλήθευσης (CVM) για να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του δικαστικού συστήματος και τον αγώνα κατά της διαφθοράς. Στην τελευταία της έκθεση για την πρόοδο της Ρουμανίας με βάση τον μηχανισμό, που δημοσιεύθηκε λίγες ημέρες πριν από τις διαδηλώσεις, η Κομισιόν ανέδειξε μία από τις μεγάλες αδυναμίες που εμποδίζουν το κράτος δικαίου. "Η νομοθετική πράξη επιτρέπει την ξαφνική εισαγωγή αλλαγών μέσω του Κοινοβουλίου, παρακάμπτοντας τη βελτίωση της νομοθεσίας και τις διαβούλευσης, και καθιστώντας πιο δύσκολο να αποδειχθεί η βιωσιμότητα του νομικού πλαισίου σε τομείς όπως η διαφθορά", ανέφερε η Κομισιόν.

Η CVM είχε επίπτωση με τα χρόνια. αλλά η Bianca Toma, αναλύτρια του Ρουμανικού Κέντρου για Ευρωπαϊκές Πολιτικές, δήλωσε πως η Κομισιόν χρειάζεται μια πιο πρακτική προσέγγιση αν θέλει να καταπολεμήσει την ενδημική διαφθορά. "Πρέπει να εγκατασταθούν εποπτικές αρχές για να επιβλέπουν πώς δαπανώνται τα διαρθρωτικά κεφάλαια της ΕΕ", δήλωσε. "Και η αστική κοινωνία πρέπει να είναι πολύ πιο προσεκτική".

Ωστόσο το ερώτημα είναι γιατί η διαφθορά παραμένει τόσο διαδεδομένη στη Ρουμανία. Η Toma πιστεύει ότι οι παλιοί δεσμοί με την εποχή Ceausescu εξακολουθούν να υφίστανται. Αλλά τριάντα χρόνια μετά; "Τα οικονομικά, πολιτικά δίκτυα και αυτά των ΜΜΕ παραμένουν εκεί", εξήγησε η Toma. "Και σε τοπικό επίπεδο, οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι πολύ απομονωμένοι για να μιλήσουν. Φοβούνται ότι θα απολυθούν. Το δικαστικό σώμα δεν είναι ακόμη αρκετά ανεξάρτητο στις μικρότερες πόλεις".

Αυτό το τελευταίο κύμα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στη Ρουμανία, δεν περιορίστηκε στην πρωτεύουσα. Τα κινήματα εξαπλώνονται. Και έχουν ένα κοινό πρόγραμμα. Οι εταίροι της Ρουμανίας σε άλλες χώρες της ΕΕ μπορούν να ενθαρρυνθούν από τέτοια αποφασιστικότητα και να μιλήσουν δυνατά και να ενισχύσουν το κράτος δικαίου αντί να καταφύγουν σε λαϊκιστικά σλόγκαν και σε επίθεση κατά της ΕΕ.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/67925