Απόδοση Αναστασία Κυριανίδη - Νικολαΐδη

Το μήνυμα στο WhatsApp έδειχνε φωτογραφίες ενός αγγείου από την αρχαία Μεσοποταμία αξίας 250.000 δολαρίων, που περίμενε στην ουρά να αγοραστεί. Ο παραλήπτης του μηνύματος, Amr Al Azm, απάντησε ότι ενδιαφερόταν. Πώς προχωρά η διαδικασία; Ακολούθησε ένα μήνυμα από διαφορετικό λογαριασμό. Το αγγείο θα μπορούσε να μεταφερθεί λαθραία μέσω του Λιβάνου. Ο Al Azm, ένας Σύρος μετανάστης και καθηγητής ανθρωπολογίας στο Οχάιο, προσποιούνταν ότι ενδιαφέρεται, όπως έκανε και με άλλες φωτογραφίες κλεμμένων αρχαιοτήτων που του εστάλησαν επειδή τον περνούσαν για συλλέκτη ή έμπορο.

Είναι ένας ντετέκτιβ αυτοδιοριζόμενος – που ελπίζει να σώσει μερικά από τα σπανιότερα και πιο ευάλωτα έργα τέχνης στον κόσμο παρακολουθώντας το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων του Ισλαμικού Κράτους. Νωρίτερα φέτος, το Ισλαμικό Κράτος κυκλοφόρησε βίντεο των γενειοφόρων μελών του που κατέστρεφαν αρχαία έργα τέχνης στο Μουσείο της Μοσούλης.

Σε αντίθεση με αυτές τις εικόνες, το Ισλαμικό Κράτος επιβάλλει ήδη φόρο 20% στα έργα που ξέθαψαν αρχαιοκάπηλοι, αλλά και στο ποσό που εισπράττουν οι έμποροι από την πώλησή τους.

Με τις αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ σε διυλιστήρια και δεξαμενόπλοια να έχουν μειώσει τα ημερήσια έσοδα, ύψους 1 εκατ. δολαρίων, του Ισλαμικού Κράτους από πετρέλαιο κατά σχεδόν τα 2/3, η οργάνωση στράφηκε στο Facebook και το WhatsApp για να δημοσιοποιήσει αντικείμενα προς πώληση. Εκπρόσωπος τόσο του κοινωνικού δικτύου όσο και της υπηρεσίας μηνυμάτων λέει ότι τέτοιες αναρτήσεις παραβιάζουν τους κανόνες και απομακρύνονται με το που ανακαλύπτονται. Το Ισλαμικό Κράτος έχει επίσης αρχίσει να λεηλατεί χώρους και να οργανώνει τις δικές του συναλλαγές. Είναι ένας ανερχόμενος παίκτης στην παγκόσμια αγορά αρχαιοτήτων, ύψους 3 δισ. δολαρίων, και, είτε εν γνώσει τους είτε όχι, οι αγοραστές γεμίζουν τα ταμεία του.

Παιχνίδι αναμονής

Ο Al Azm, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Shawnee State, προεδρεύει της ομάδας κρούσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά της Συρίας. Η ομάδα συστήθηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση της Συρίας, χρηματοδοτείται από τους Αμερικανούς και στόχος της είναι να συνεργαστεί με πανεπιστήμια, μουσεία, αλλά και την UNESCO για να προστατέψουν τους αρχαιολογικούς χώρους της Συρίας.

Ο καθηγητής λέει ότι το Ισλαμικό Κράτος δημιούργησε μια μονάδα, που αποκαλεί Αρχαιολογική Διοίκηση, στη συριακή πόλη Manbij, κοντά στην Τουρκία, η οποία διαχειρίζεται τις πωλήσεις της λείας. "Φέρνουν τα δικά τους φορτηγά, τις δικές τους μπουλντόζες, προσλαμβάνουν τα δικά τους συνεργεία και πληρώνουν τους μισθούς", λέει.

Οι εξτρεμιστές έχουν δεσμούς με τουρκικά δίκτυα λαθρεμπορίου στις παραμεθόριες πόλεις Gaziantep και Akcakale, σύμφωνα με τον Michael Danti, καθηγητή αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, ο οποίος συμβουλεύει το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ σχετικά με τις κλεμμένες αρχαιότητες από το Ιράκ και τη Συρία.

Μόλις τα αντικείμενα μεταφέρονται λαθραία στην Τουρκία, οι μεσάζοντες τα πωλούν σε εμπόρους και έπειτα μπορούν να συμβούν πολλά πράγματα. Τα λιγότερο αναγνωρίσιμα κομμάτια πωλούνται διαδικτυακά σχεδόν αμέσως. Τα πολύτιμα, διάσημα κομμάτια πωλούνται ιδιωτικά σε πλούσιους αγοραστές.

Dealers με βαθιές τσέπες αγοράζουν πολύτιμα κομμάτια για να τα αποθηκεύσουν έως ότου οι υπηρέτες του νόμου δεν εστιάζουν πια στα λεηλατημένα έργα τέχνης, σε ένα παιχνίδι αναμονής που διαρκεί για χρόνια.

Ο James McAndrew, ο οποίος εργάστηκε για 27 χρόνια για το Τελωνείο και Προστασία Συνόρων των ΗΠΑ και το υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, θεωρεί πως σημαντικά αντικείμενα που έχουν κλαπεί από Ισλαμικό Κράτος δεν θα κάνουν την εμφάνισή τους σε Νέα Υόρκη, Λονδίνο και Γενεύη για τουλάχιστον μία δεκαετία. Πιστεύει, όμως, ότι πλούσιοι κάτοικοι της περιοχής του Κόλπου αγοράζουν ήδη για τις ιδιωτικές συλλογές τους.

"Είμαι αρκετά βέβαιος αυτά τα κομμάτια από το Ιράκ και τη Συρία πωλούνται σε πλούσιους Σαουδάραβες, Άραβες, Ιρανούς", λέει ο McAndrew.

Η λύση στα τελωνεία

Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι αρχαιότητες αξίας έως και 300 εκατ. δολαρίων κατακλύζουν την αγορά μέσω της Τουρκίας, του Λιβάνου και της Ιορδανίας, καθώς το Ισλαμικό Κράτος πουλά την καλύτερη λεία του. Ο Danti έχει παρατηρήσει ότι αυξάνονται οι φωτογραφίες με σφηνοειδείς επιγραφές και σφραγίδες.

Η αμερικανική Επιτροπή Διεθνούς Εμπορίου αναφέρει ότι την περίοδο 2012-2013, όταν το Ισλαμικό Κράτος επεκτάθηκε, οι αμερικανικές εισαγωγές δηλωμένων αρχαιοτήτων από το Ιράκ έκαναν άλμα 72%, ενώ εκείνων που προέρχονταν από τη Συρία αυξήθηκαν κατά 133%. Κάτι που προκαλεί ανησυχία είναι ότι τα αντικείμενα μπορούν να καταλήξουν στα λεγόμενα freeports – εγκαταστάσεις στους διεθνείς αερολιμένες όπου μια εταιρεία ή ένας ιδιώτης μπορεί να αποθηκεύσει έργα τέχνης ή άλλα τιμαλφή και να αναβάλει τις πληρωμές φόρων και τελωνειακών δασμών για τα επόμενα χρόνια.

Τα αποθηκευμένα αντικείμενα δεν χρειάζεται να περάσουν από το τελωνείο και το ένταλμα έρευνας σε εγκατάσταση αποθήκευσης ενός freeport είναι σχεδόν αδύνατο. "Ο καλύτερος τρόπος για να σταματήσει αυτό είναι με τον εντοπισμό των αντικειμένων προτού φτάσουν στα freeports, λέει ο Daniel Brazier, ειδικός πράκτορας για έρευνες στο Εσωτερικής Ασφάλειας.

Ο Danti λέει ότι πρέπει να φυλάσσονται τα σύνορα για να σταματήσει η εκροή. "Αν μπορέσουμε να κρατήσουμε το υλικό μέσα στη Συρία και το Ιράκ, το ISIL δεν μπορεί να πάρει τα χρήματα γι' αυτό", λέει, χρησιμοποιώντας ένα εναλλακτικό όνομα για το Ισλαμικό Κράτος.

Ο Al Azm λέει ότι η αποκατάσταση του κράτους δικαίου είναι θεμελιώδης. "Η βιομηχανία trafficking στο Ιράκ και στη Συρία είναι ό,τι είναι το Χόλιγουντ για το Λος Άντζελες", λέει. "Όπως ακριβώς το Λος Άντζελες είναι γεμάτο επίδοξους ηθοποιούς, έτσι και η Συρία και το Ιράκ έχουν γεμίσει με ανθρώπους που με κάποιο τρόπο μετέχουν στην παράνομη διακίνηση αγαθών. Ο κόσμος δεν θα σταματήσει μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος".

* Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Κεφάλαιο" της 18ης Ιουλίου