Του Andreas Kluth

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, που εξακολουθεί να βρίσκεται σε περιοδεία στη Μέση Ανατολή, δεν έχει σταματήσει να λέει πόσο "χαρούμενος" θα ήταν αν μπορούσε να κλείσει μια συμφωνία με το Ιράν. Η Τεχεράνη, εν τω μεταξύ, χρειάζεται μια τέτοια συμφωνία για να αποφύγει τον ισραηλινό βομβαρδισμό αλλά και τον οικονομικό στραγγαλισμό της από την επανέναρξη των κυρώσεων των Ηνωμένων Εθνών αργότερα φέτος. Αν οι αναφορές από την Τεχεράνη είναι σωστές, αυτές οι πιέσεις μπορεί να έχουν παρακινήσει τους Ιρανούς ηγέτες να καταλήξουν σε μια αντισυμβατική ιδέα, που αξίζει ωστόσο να ακουστεί: Θέλουν να συνεργαστούν με τους εχθρούς τους - και όχι εναντίον τους - για την κατασκευή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Η ιδέα αυτή προβλέπει ένα είδος κοινοπραξίας μεταξύ Ιρανών, Σαουδαράβων και Εμιρατιανών, καθώς και ιδιωτών επενδυτών, συμπεριλαμβανομένων αμερικανικών εταιρειών. Αυτή η νέα κοινοπραξία θα εμπλουτίζει ουράνιο, ένα σχάσιμο υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή για την παραγωγή ισοτόπων (στην ιατρική) - και για την κατασκευή πυρηνικών βομβών. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας συνεργασίας μεταξύ Ιρανών, Αράβων και Αμερικανών, θα ήταν εύκολο να εξακριβωθεί ότι το συγκεκριμένο πυρηνικό πρόγραμμα παραμένει μη στρατιωτικά προσανατολισμένο.

Εκ πρώτης όψεως, η ιδέα φαίνεται αλλόκοτη. Πώς θα μπορούσαν οι ορκισμένοι εχθροί (το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο να εύχεται θάνατο στην Αμερική και το Ισραήλ) να συνεργαστούν γύρω από το ίδιο υλικό που τους έχει σπρώξει στα πρόθυρα του πολέμου; Με μια δεύτερη ματιά, όμως, η τολμηρή αυτή σκέψη μπορεί να είναι ακριβώς αυτό που χρειάζονται αυτές οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις για να προχωρήσουν.

Κατά κάποιον τρόπο, η ιρανική πρόταση μου θυμίζει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, η οποία ιδρύθηκε το 1951 από έξι έθνη με επικεφαλής τη Γαλλία και τη Γερμανία, που είχαν πολεμήσει τρεις σκληρούς πολέμους και πάσχιζαν να φανταστούν ο ένας τον άλλον ως κάτι άλλο πέρα από εχθρούς. Για να αποφευχθεί ένας τέταρτος πόλεμος, Γάλλοι πολιτικοί και αξιωματούχοι όπως ο Ζαν Μονέ και ο Ρομπέρ Σουμάν πρότειναν μια κοινή επιμέλεια των πρώτων υλών του πολέμου - τότε, του άνθρακα και του χάλυβα. Από την πλευρά τους, Γερμανοί ηγέτες όπως ο Κόνραντ Αντενάουερ, πρόθυμοι να συμφιλιωθούν με τους γείτονές τους, συμφώνησαν. Παρά τις αντιξοότητες, αυτή η ΕΚΑΧ θα άνθιζε σε αυτό που είναι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Ό,τι ήταν τότε ο άνθρακας και ο χάλυβας, είναι σήμερα το ουράνιο και το πλουτώνιο. Τα στοιχεία αυτά είναι φυσικά πολύ πιο επικίνδυνα από τον άνθρακα και τον χάλυβα. Και κανείς δεν υπονοεί ότι η Μέση Ανατολή θα μπορούσε ποτέ να γίνει μια νέα ΕΕ. Στη δεκαετία του 1950 οι Γερμανοί, οι Γάλλοι και άλλοι Ευρωπαίοι ήθελαν πραγματικά την ειρήνη. Όπως προειδοποιεί ο  Καρίμ Σατζαντπούρ στο Carnegie Endowment for International Peace, οι Ιρανοί θεοκράτες μπορεί αντίθετα να πιστεύουν ότι η επιβίωση του καθεστώτος τους εξαρτάται στην εσαεί αντιμετώπιση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους ως εχθρούς.

Και όμως, η ιδέα αυτή είναι αρκετά ενδιαφέρουσα. Πρώτον, αυτή η ρύθμιση θα διαρκούσε επ' αόριστον. Αντίθετα, το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (ΚΟΣΔ, η πυρηνική συμφωνία του Ιράν) που υπεγράφη πριν από μια δεκαετία από το Ιράν και έξι άλλα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, θα καταργούσε σταδιακά τους περιορισμούς για το Ιράν έως το 2030. 

Παράλληλα, θα αφαιρούσε ή θα παρέκαμπτε τα μεγαλύτερα εμπόδια στις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Οι Ιρανοί επιμένουν εδώ και καιρό στο δικαίωμά τους να εμπλουτίζουν ειρηνικά ουράνιο, μια δραστηριότητα που επιτρέπεται ρητά τόσο από τη διεθνή συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων όσο και από τη συμφωνία του ΚΟΣΔ. Ως μέρος της κοινοπραξίας, θα εξακολουθούσαν να το κάνουν. Αλλά τώρα, οι εταίροι τους στην κοινοπραξία και οι εξωτερικοί παρατηρητές θα είναι σε θέση να επαληθεύουν ότι το ουράνιο θα εμπλουτίζεται μόνο σε χαμηλό βαθμό, ακατάλληλο για την παραγωγή πυρηνικών κεφαλών.

Την ίδια στιγμή, οι Σαουδάραβες και οι Εμιρατινοί θα έβρισκαν αρκετά κίνητρα. Θέλουν να μπουν στην αγορά πυρηνικής ενέργειας και θα χρειαστούν ουράνιο. Θα μπορούσαν να αρχίσουν να εμπλουτίζουν μόνοι τους (όπως κάνουν χώρες όπως η Βραζιλία και η Ιαπωνία), αλλά αυτό θα τους επέτρεπε επίσης να κατασκευάσουν τα δικά τους πυρηνικά όπλα σε σύντομο χρονικό διάστημα, αν ποτέ αισθάνονταν ότι απειλούνται από το Ιράν ή από οποιονδήποτε άλλον, γεγονός που με τη σειρά του θα επιτάχυνε τη διάδοση των πυρηνικών όπλων σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο προτεινόμενο σενάριο, θα έπαιρναν αντ' αυτού τα μερίδιά τους από την κοινοπραξία. 

Και ο Τραμπ; Θέλει να αποδείξει (ειδικά στην επιτροπή του Όσλο που απονέμει το Νόμπελ Ειρήνης) ότι είναι "ειρηνοποιός" και φυσικά ότι πρόκειται για έναν άριστο διαπραγματευτή. Η μονιμότητα της νέας συμφωνίας θα του επιτρέψει να ισχυριστεί ότι διαπραγματεύτηκε κάτι καλύτερο από το ΚΟΣΔ που ακύρωσε στην πρώτη του θητεία. Και με το να έχει αμερικανικές επιχειρήσεις στην κοινοπραξία, θα μπορούσε να αναφέρεται παράλληλα και στα χρήματα που θα εισπράξουν σύντομα.

Είναι εύκολο, βέβαια, να δει κανείς τις προοπτικές μιας τέτοιας κοινοπραξίας ως απίθανες και να θεωρήσει ότι η Μέση Ανατολή, με τα αρχέγονα μίση και τα θανατηφόρα όπλα της, είναι έτοιμη για έναν μεγάλο πόλεμο. Αλλά  το ίδιο είχε ειπωθεί και για την Ευρώπη το 1951. Ο Τραμπ πρέπει να είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει βία αν χρειαστεί - αλλά πρώτα, θα πρέπει να μελετήσει αυτό το ιρανικό άνοιγμα.

Απόδοση - Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου