Tου Mohamed A. El-Erian

Ιδού πως θα μπορούσε να μοιάζει ο κόσμος στις 24 Ιουνίου εάν οι οπαδοί της αποχώρησης κέρδιζαν το δημοψήφισμα της αμέσως προηγούμενης ημέρας για το αν το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση:

Οι αγορές συναλλάγματος βρίσκονται σε αναταραχή, με την αξία της στερλίνας να υποχωρεί 7-10% και με το ευρώ να χάνει περίπου 3-5%. Οι μετοχές με τη σειρά τους δέχονται μεγάλες πιέσεις καθώς οι επενδυτές προσπαθούν να προεξοφλήσουν την αυξημένη θεσμική αβεβαιότητα και το επερχόμενο πλήγμα στην οικονομική ανάπτυξη.

Ο πρωθυπουργός David Cameron ανακοίνωσε την παραίτησή του, αφήνοντας το Συντηρητικό Κόμμα του σε σύγχυση καθώς αυτό προσπαθεί να βρει τρόπο να ενωθεί πίσω από έναν νέο ηγέτη μετά και το διχασμό που επήλθε τους μήνες που προηγήθηκαν του δημοψηφίσματος. Η Σκωτία θέλει να αναστήσει το αίτημά της για ανεξαρτησία. Οι Ιρλανδοί αναρωτιούνται τι θα συμβεί με την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και πολιτών μεταξύ της Δημοκρατίας και του βόρειου τμήματος.

Η υπόλοιπη Ευρώπη είναι μουδιασμένη και ανησυχεί για το φαινόμενο του ντόμινο. Εν τω μεταξύ, εκείνοι που τάχθηκαν υπέρ της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθούν να βεβαιωθούν ότι η νίκη τους δεν θα μετατραπεί σε ήττα βλέποντας ότι ήδη ορισμένα μέλη του Κοινοβουλίου εξετάζουν διαδικαστικούς τρόπους να παρακάμψουν την ψήφο για αποχώρηση.

Και με την ανθρώπινη φύση να μην αλλάζει, η φρενίτιδα που ξεσπά στα μέσα ενημέρωσης τροφοδοτεί ένα παιχνίδι επίρριψης ευθυνών για το ποιος προκάλεσε την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ.

Ο πρώτος στόχος είναι το βρετανικό εκλογικό σώμα. Αντί να προσέλθουν στις κάλπες εξετάζοντας λογικά και ήρεμα τα ζητήματα, πάρα πολλοί ψηφοφόροι κατέληξαν να υποκινούνται από ένα μοναδικό, συναισθηματικής φύσεως θέμα: τη μετανάστευση.

Το εκλογικό σώμα σε μεγάλο βαθμό αδιαφορεί για την κατηγορία αυτή. Άλλωστε, ήταν το Συντηρητικό Κόμμα, και συγκεκριμένα ο Cameron, που αποφάσισε πριν από την προηγούμενες γενικές εκλογές ότι το δημοψήφισμα ήταν μια καλή ιδέα. Σίγουρα, οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας ήξεραν τι έκαναν και είχαν λάβει υπόψη την ευημερία του έθνους.

Η απάντηση του Cameron είναι ότι η υπόσχεση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος ήταν μια αναγκαιότητα. Η κυβέρνηση είχε πιεστεί από το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, το κόμμα κατά της ΕΕ που κατέτρωγε τη βάση των Συντηρητικών. Η επιλογή για τους Tories ήταν είτε να χάσουν τις γενικές εκλογές, είτε να υποσχεθούν ένα δημοψήφισμα στη διάρκεια της επόμενης διακυβέρνησης.

To Κόμμα της Ανεξαρτησίας, ωστόσο, είναι περιχαρές για το αποτέλεσμα. Ο ηγέτης του κόμματος Nigel Farage και οι συνεργάτες του είναι βέβαιοι ότι οι βραχυπρόθεσμες διαταραχές είναι το μικρό τίμημα που πληρώνει η Βρετανία για τις ευκαιρίες που ανοίγονται τώρα που απελευθερώθηκε από τους περιορισμούς της ΕΕ. Κατά την άποψή τους, η ένταξη του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ένωση ήταν λάθος εξαρχής, αφού το ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα ήταν ένα λάθος.

Οι αρχιτέκτονες μιας ενωμένης Ευρώπης λένε ότι το όραμά τους για "μια όλο και στενότερη ένωση" -οικονομική, κοινωνική και πολιτική - δεν τέθηκε ποτέ υπό αμφισβήτηση. Και στο βαθμό που το Ηνωμένο Βασίλειο είδε την ΕΕ μόνο ως μία σούπερ ελεύθερη ζώνη εμπορίου, αυτό το όραμα θα εξελισσόταν με την πάροδο των πολλών δεκαετιών της ευεργετικής ιδιότητας του κράτους-μέλους.

Αλλά αυτού του είδους η αισιοδοξία έχει απορριφθεί από τα αντικαθεστωτικά κόμματα στις χώρες που παραδοσιακά θεωρούνταν άγκυρες μιας ενωμένης Ευρώπης. Αυτές οι ακροδεξιές ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, του AFD στη Γερμανία και το Δανικού Λαϊκού Κόμματος, επικαλούνται ένα οικονομικό σύστημα που απέτυχε να τηρήσει την υπόσχεσή του. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί η υποτονική ανάπτυξη, η ανησυχητικά υψηλή ανεργία των νέων σε ορισμένες χώρες, το επαναλαμβανόμενο οικονομικό δράμα της Ελλάδας και η ανικανότητα να αντιμετωπιστεί η κρίση των προσφύγων;

Όπως και στα μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι, οι ύποπτοι φαίνεται να είναι πολλοί και στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι πολλοί και οι ένοχοι. Αλλά ένας μόνο παράγοντας φέρει τη μεγαλύτερη ευθύνη για την καταστροφή: η επαναλαμβανόμενη αδυναμία των προηγμένων χωρών να παράγουν υψηλή ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Και όσο περισσότερο διατηρείται η ανεπάρκεια αυτή, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ζημιά.
 
Οι προηγμένες οικονομίες δεν τα πάνε καλά σε περιόδους απογοητευτικά χαμηλής ανάπτυξης, ειδικά όταν τα ευτελή οφέλη κατευθύνονται σε τμήματα του πληθυσμού που είναι πιο εύπορα, όπως συνέβαινε τελευταία. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο κατάλογος των απίθανων και αδιανόητων γεγονότων δεν περιορίζεται μόνο στην εμφάνιση των αντικαθεστωτικών κομμάτων, τον κατακερματισμό των καθιερωμένων κομμάτων, τα αρνητικά ονομαστικά επιτόκια, τον οικονομικό απομονωτισμό, τις όλο και πιο αναποτελεσματικές, αν όχι αντιπαραγωγικές, κεντρικές τράπεζες, και τον κίνδυνο μιας χαμένης γενιάς άνεργων νέων.

Η λύση για τη χαμηλή και άνευ αποκλεισμών ανάπτυξη στον προηγμένο κόσμο δεν είναι, όμως, μυστήριο. Πολλοί οικονομολόγοι συμφωνούν ήδη σχετικά με το τι χρειάζεται και γιατί. Αυτό που δυστυχώς λείπει και η απουσία του είναι επίμονη, είναι η πολιτική βούληση και η ικανότητα να εφαρμοστούν τέτοια μέτρα.

Ίσως το τραύμα του Brexit να προκαλέσει μια "στιγμή Σπούτνικ" που θα σόκαρε τους πολιτικούς ηγέτες ώστε να ενωθούν κάτω από ένα ενιαίο όραμα υψηλής, κοινής ανάπτυξης, χωρίς αποκλεισμούς και να αναγκαστούν να συνάψουν μια συμφωνία σχετικά με τα μέτρα που θα βοηθήσουν να αποφευχθεί η ύφεση και η χρηματοπιστωτική αστάθεια.

Η συνειδητοποίηση ότι μόνο ένα δαπανηρό και επώδυνο οικονομικό και χρηματοπιστωτικό σοκ θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάλληλη πολιτική απάντηση από τα νομοθετικά σώματα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού είναι μια ακόμη απόδειξη της πολιτικής δυσλειτουργίας στο πλαίσιο της οποίας, εδώ και πάρα πολύ καιρό, μεγάλο μέρος του βάρους της πολιτικής πέφτει στις πιεσμένες και ολοένα πιο εξαντλημένες κεντρικές τράπεζες.

Και δεν πρέπει να εφησυχαστούμε ακόμη και εάν το Ηνωμένο Βασίλειο ψηφίσει τελικά να παραμείνει στην ΕΕ: Ναι αυτό θα απομακρύνει την άμεση απειλή των οικονομικών και χρηματοπιστωτικών διαταραχών, αλλά, δυστυχώς, δεν θα κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει τις υποκείμενες ανωμαλίες στην ανάπτυξη του συστήματος, οι οποίες είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν περαιτέρω αναταραχή.