Του Γιώργου Δαλιάνη με τη συνεργασία του Πέτρου Παπαπέτρου και της Γιώτας Γκουρτζιούμη*

Η διάκριση μεταξύ σύμβασης έργου ή ανεξάρτητων υπηρεσιών και σύμβασης εξαρτημένης εργασίας αποτελεί κρίσιμο ζήτημα στην ασφαλιστική και φορολογική πράξη. Παρά τον τίτλο που επιλέγουν τα μέρη, το πραγματικό περιεχόμενο και οι συνθήκες παροχής εργασίας είναι εκείνα που καθορίζουν τον χαρακτήρα της σχέσης και τις συνακόλουθες υποχρεώσεις έναντι ΕΦΚΑ και φορολογικών αρχών.

Νομοθετικό πλαίσιο και βασικές αρχές

Η έννοια της εξαρτημένης εργασίας καθορίζεται από τα άρθρα 648 έως 652 του Αστικού Κώδικα. Κατά το άρθρο 648 ΑΚ, σύμβαση εξαρτημένης εργασίας υπάρχει όταν ο εργαζόμενος υποχρεούται να παρέχει την εργασία του προσωπικά και υπό τις οδηγίες και τον έλεγχο του εργοδότη, έναντι συμφωνημένης αμοιβής. Τα άρθρα 649-652 ΑΚ εξειδικεύουν περαιτέρω στοιχεία της σχέσης αυτής, όπως η υποχρέωση παροχής εργασίας, η υποταγή στις οδηγίες του εργοδότη και η τακτική αμοιβή.

Σε ασφαλιστικό επίπεδο, το άρθρο 38 του Ν. 4387/2016 προβλέπει την υποχρεωτική υπαγωγή στην ασφάλιση των προσώπων που παρέχουν εξαρτημένη εργασία, ανεξάρτητα από τη μορφή ή την ονομασία της σύμβασης. Η ίδια αρχή ισχύει και με βάση το άρθρο 1 παρ. 1 του Α.Ν. 1846/1951 (ΙΚΑ), το οποίο προβλέπει ότι κάθε πρόσωπο που απασχολείται με σχέση εξαρτημένης εργασίας υπάγεται υποχρεωτικά στην κοινωνική ασφάλιση.

Ουσία έναντι τύπου: Το πραγματικό περιεχόμενο υπερισχύει

Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει επανειλημμένα επισημάνει ότι η ονομασία της σύμβασης δεν δεσμεύει τις διοικητικές και δικαστικές αρχές. Αυτό που εξετάζεται είναι η ουσία της σχέσης: αν η εργασία παρέχεται προσωπικά, διαρκώς, υπό οδηγίες και με ένταξη στον οργανισμό της επιχείρησης, τότε πρόκειται για εξαρτημένη εργασία, ακόμη κι αν έχει χαρακτηριστεί ως έργου ή ανεξάρτητων υπηρεσιών.

Τα βασικά κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη είναι:

 

• Η εργασία παρέχεται προσωπικά και κατ’ επάγγελμα από το ίδιο πρόσωπο.

• Υπάρχει δέσμευση χρόνου ή τόπου εκτέλεσης της εργασίας.

• Ο εργαζόμενος είναι ενταγμένος στην οργανωτική δομή της επιχείρησης ή του φορέα.

• Η αμοιβή καταβάλλεται περιοδικά και όχι βάσει αποτελέσματος.

• Ο εργοδότης ασκεί εποπτεία και έλεγχο επί της παρεχόμενης εργασίας.

 

Αν αυτά τα στοιχεία συντρέχουν, η σχέση θεωρείται εξαρτημένη και συνεπάγεται υποχρέωση υπαγωγής στον ΕΦΚΑ, ακόμη και αν ο τίτλος της σύμβασης είναι διαφορετικός.

Πρακτικά παραδείγματα

Παράδειγμα 1 – Σύμβαση έργου σε εταιρεία πληροφορικής:

Προγραμματιστής υπογράφει σύμβαση έργου για την ανάπτυξη συγκεκριμένης εφαρμογής. Στην πράξη, εργάζεται καθημερινά στα γραφεία της εταιρείας, με συγκεκριμένο ωράριο και υπό συνεχή καθοδήγηση.

• Η σχέση είναι κατ’ ουσίαν εξαρτημένη εργασία και πρέπει να δηλωθεί ως τέτοια.

 

Παράδειγμα 2 – Σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών με ενδιάμεσο φορέα ΕΣΠΑ:

Οικονομολόγος συνεργάζεται με φορέα διαχείρισης ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Εργάζεται καθημερινά, σε οργανωμένο ωράριο και υπό έλεγχο, χωρίς επιχειρηματικό ρίσκο.

• Παρά τον τίτλο της σύμβασης, πρόκειται για εξαρτημένη εργασία με ασφαλιστικές υποχρεώσεις.

 

Παράδειγμα 3 – Γνήσια ανεξάρτητη σχέση:

Λογιστής αναλαμβάνει, με αμοιβή ανά έργο, την κατάρτιση φακέλου ΕΣΠΑ, επιλέγοντας ο ίδιος τόπο, χρόνο και τρόπο εργασίας.

• Η σχέση παραμένει ανεξάρτητη και δεν υπάγεται στην υποχρεωτική ασφάλιση.

Εξ αποστάσεως εργασία: Η απουσία φυσικής παρουσίας δεν αναιρεί την εξάρτηση

Η ανάπτυξη της τηλεργασίας δεν αλλάζει τα παραπάνω κριτήρια. Η φυσική παρουσία στους χώρους της επιχείρησης δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τον χαρακτηρισμό μιας σχέσης ως εξαρτημένης. Ο έλεγχος και η υποταγή μπορούν να ασκηθούν εξίσου αποτελεσματικά με ψηφιακά μέσα, και οι δεσμοί εξάρτησης μπορούν να υπάρχουν ακόμη και όταν η εργασία παρέχεται από το σπίτι ή άλλη τοποθεσία.
 

Κριτήρια που εξετάζονται και στην τηλεργασία:

 

• Υποχρέωση σύνδεσης σε συγκεκριμένο ωράριο ή πλατφόρμα.

• Συμμετοχή σε εσωτερικές διαδικασίες της επιχείρησης (meetings, reporting).

• Οργανωτική ένταξη στην ομάδα της εταιρείας.

• Τακτική αμοιβή και όχι αμοιβή βάσει αποτελέσματος.

 

Παραδείγματα στην πράξη

 

Παράδειγμα 4 – Τηλεργασία με χαρακτηριστικά εξαρτημένης εργασίας:

Γραφίστας υπογράφει σύμβαση έργου και εργάζεται από το σπίτι. Υποχρεούται να συνδέεται καθημερινά 09:00–17:00, συμμετέχει σε καθημερινά meetings και εγκρίνεται κάθε στάδιο της εργασίας του.

• Παρά την απουσία φυσικής παρουσίας, πρόκειται για εξαρτημένη εργασία με πλήρεις ασφαλιστικές υποχρεώσεις.

 

Παράδειγμα 5 – Γνήσια ανεξάρτητη εργασία εξ αποστάσεως:

Σύμβουλος αναλαμβάνει την κατάρτιση επιχειρηματικού σχεδίου χωρίς ωράριο, αποφασίζοντας τον τρόπο και χρόνο εκτέλεσης και αναλαμβάνοντας τον επιχειρηματικό κίνδυνο.

• Η σχέση παραμένει ανεξάρτητη και δεν υπάγεται στην ασφάλιση ως μισθωτή.

 

Συστάσεις προς τις επιχειρήσεις: Τι να ελέγξουν πριν από κάθε συνεργασία

Για να αποφύγουν μελλοντικές ασφαλιστικές και φορολογικές επιβαρύνσεις, οι επιχειρήσεις καλούνται να εφαρμόσουν μια προληπτική διαδικασία ελέγχου πριν από την υπογραφή ή συνέχιση συμβάσεων έργου ή ανεξάρτητων υπηρεσιών:

 

1. Ανάλυση πραγματικών συνθηκών: Ελέγξτε εάν ο συνεργάτης υπόκειται σε οδηγίες, εργάζεται σε καθορισμένο ωράριο ή εντάσσεται στη δομή της εταιρείας.

2. Αξιολόγηση τρόπου αμοιβής: Αν η αμοιβή καταβάλλεται περιοδικά και όχι ανά έργο, υπάρχει ένδειξη εξάρτησης.

3. Διασπορά πελατολογίου: Αν το φυσικό πρόσωπο παρέχει υπηρεσίες αποκλειστικά σε έναν πελάτη, αυξάνεται ο κίνδυνος επαναχαρακτηρισμού.

4. Διατύπωση σύμβασης: Αν και δεν αρκεί από μόνη της, η σύμβαση πρέπει να αντικατοπτρίζει με σαφήνεια τη φύση της σχέσης και να προβλέπει παραδοτέα και ρίσκο έργου.

5. Περιοδικός επανέλεγχος: Ακόμη και αν μια σχέση ξεκίνησε ως ανεξάρτητη, μπορεί να έχει μεταβληθεί στην πράξη. Η παρακολούθηση των πραγματικών συνθηκών είναι κρίσιμη.

 

Συμπέρασμα

Η ουσία υπερισχύει του τύπου. Η απουσία φυσικής παρουσίας δεν μεταβάλλει τον χαρακτήρα της σχέσης, εφόσον τα πραγματικά στοιχεία δείχνουν εξάρτηση. Είτε πρόκειται για εργασία στα γραφεία μιας εταιρείας είτε για τηλεργασία, η ύπαρξη δεσμών υποταγής, οργανωτικής ένταξης, ελέγχου και τακτικής αμοιβής οδηγεί στον χαρακτηρισμό της σχέσης ως εξαρτημένης εργασίας, με όλες τις ασφαλιστικές και φορολογικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.

* O Γιώργος Δαλιάνης είναι Διευθύνων Σύμβουλος της Artion Α.Ε. & ιδρυτής του Ομίλου Artion, Οικονομολόγος Φοροτεχνικός.

O Πέτρος Παπαπέτρος είναι Partner, Διευθυντής του Τμήματος Μισθοδοσίας της ARTION ΑΕ.

Η Γιώτα Γκουρτζιούμη είναι Προϊστάμενη του Τμήματος Μισθοδοσίας της ARTION ΑΕ.

Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην ARTION Α.Ε. (Πουρνάρα 9 Μαρούσι|+30 210 6009062| www.artion.gr).