Του Νικήτα Σίμου

Η επίθεση του Ισραήλ στους σταθμούς εμπλουτισμό ουρανίου και σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, καθώς και στη στρατιωτική ηγεσία του Ιράν (τακτική και παραστρατιωτική) και σε κύριους πυρηνικούς επιστήμονες, η οποία πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 13ης Ιουνίου, σηματοδοτεί ένα νέο επίπεδο στη σύγκρουση μεταξύ Τελ Αβίβ και Τεχεράνης, με πολλούς νεκρούς και τραυματίες μεταξύ των αμάχων.

Η προηγούμενη επίθεση του Ισραήλ  (Οκτώβριος 2024) είχε πλήξει μόνο στρατιωτικούς στόχους του Ιράν, αποδυναμώνοντας επίσης την αεράμυνα, η οποία προστατεύει ενεργειακές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις συνδεόμενες με το πυρηνικό πρόγραμμα και την κατασκευή πυραύλων.

Σε αντίποινα, το Ιράν έχει μέχρι στιγμής εκτοξεύσει άνω των 400 μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων, μεταξύ των οποίων και βαλλιστικούς,  εναντίον του Ισραήλ. Αν και η ισραηλινή αεράμυνα έχει αναχαιτίσει ένα μεγάλο αριθμό των ιρανικών επιθετικών μέσων, το Τελ-Αβίβ και περιοχές στο κεντρικό Ισραήλ έχουν πληγεί με αποτέλεσμα 13 νεκρούς, αγνοουμένους, και περισσότερους από 200 τραυματίες τις 3 πρώτες ημέρες. 

Ενώ η εξέλιξη της κατάστασης εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα αβέβαιη – όπως αποδεικνύεται από την ταχεία άνοδο της τιμής του αργού πετρελαίου και την περαιτέρω άνοδο του χρυσού – τα γεγονότα του τρέχοντος χρόνου αυξάνουν τους κινδύνους για τη σταθερότητα του Κόλπου, ο οποίος έχει πλέον γίνει παγκόσμιο κέντρο βάρους.

Ασφάλεια στον Κόλπο

Σε αυτή τη φάση έντονης αβεβαιότητας, η προάσπιση των εθνικών συνόρων και η σταθερότητα στην περιοχή, είναι οι προτεραιότητες της Σαουδικής Αραβίας και των μοναρχιών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Σταθερότητα σημαίνει, πρωτίστως, διασφάλιση των ενεργειακών πόρων, των υποδομών και της ασφάλειας στη θάλασσα.

Μετά το 2019 (ιρανικές επιθέσεις στη Saudi Aramco και πετρελαιοφόρα στον Κόλπο του Ομάν), η περιφερειακή σταθερότητα έχει γίνει πολιτικό μάντρα για τις μοναρχίες. Και δεδομένου, ότι η αντιπαράθεση περιλαμβάνει το Ιράν και το Ισραήλ, η περιφερειακή σταθερότητα σημαίνει πλέον σταθερότητα στον Κόλπο, στην οποία συμβάλλουν και οι όμορες χώρες.

Όπως συνέβη και τον Οκτώβριο του 2024, η Ιορδανία αναχαίτισε στον εναέριο χώρο της σημαντικό αριθμό από τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα οποία εκτόξευσε το Ιράν προς το Ισραήλ κατά τις ολονύκτιες επιθέσεις του. Μια δράση εθνικής άμυνας και, ταυτόχρονα, μια συμβολή στην ευρύτερη περιφερειακή σταθερότητα.

Ακριβώς για να αποφευχθεί μια κλιμάκωση στον Κόλπο, η Σαουδική Αραβία και πριν από αυτήν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αποκατέστησαν διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν, μεταξύ 2022 και 2023, συνεχίζοντας να συνομιλούν μεταξύ τους μετά τις 7 Οκτωβρίου και τον πόλεμο στη Γάζα.

Τον Απρίλιο του 2025, ο υπουργός Άμυνας της Σαουδικής Αραβίας Khalid bin Salman επισκέφθηκε την Τεχεράνη, ο πρώτος υψηλόβαθμος ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας που το έκανε από το 1997. Με την ευκαιρία αυτή, ο αδελφός του πρίγκιπα διαδόχου, συναντήθηκε με τον Mohammad Bagheri, τον αρχηγό του ιρανικού επιτελείου (πρώην Pasdaran), ο οποίος φονεύθηκε, μεταξύ άλλων Ιρανών ηγετών  κατά την πρώτη  επιδρομή του Ισραήλ.

Με τον ίδιο στόχο, της περιφερειακής αποκλιμάκωσης, οι μοναρχίες του Κόλπου υποστηρίζουν τις συνομιλίες μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν (με τη μεσολάβηση του Ομάν) για το πυρηνικό πρόγραμμα του τελευταίου, παρά το γεγονός, ότι η χρήση πυραύλων και η δραστηριότητα των φιλοϊρανικών πολιτοφυλακών στην περιοχή - δύο σημαντικά ζητήματα ασφάλειας για το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι - παραμένουν εκτός διαπραγματεύσεων. Παρά ταύτα, με σύντονες ενέργειες Σ. Αραβίας και Εμιράτων, το Ιράν φέρεται να έχει διαμηνύσει στις ΗΠΑ, ότι εφόσον σταματήσουν οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί, είναι έτοιμο να συνεχίσει τις συζητήσεις για το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενέργεια την οποία ενθαρρύνει και η Ευρώπη. Αυτή είναι η συνισταμένη των απόψεων και του διεθνούς παράγοντα στον τρέχοντα χρόνο.

Μετά τις 7 Οκτωβρίου, το Ισραήλ έχει αποδυναμώσει την ηγεσία, τις δομές και τις επιθετικές δυνατότητες της Χαμάς, της Χεζμπολάχ, και σε μικρότερο βαθμό των Χούθι, περιορίζοντας την επιρροή της Τεχεράνης, ενώ το νέο καθεστώς στην Συρία δίνει κάποια ενθαρρυντικά σημεία προσέγγισης με τις χώρες της περιοχής.

Η Τουρκία, η κερδισμένη από την μεταβολή στην Συρία, θα κληθεί να δοκιμάσει μια θέση δύσκολης ισορροπίας, καθώς από κοινού με την Ρωσία θα τείνουν να υποστηρίξουν την Τεχεράνη ( συμφωνία της Αστάνα, 2017).

Στο πλαίσιο αυτό, με νωπές τις επιτυχείς επαφές με τον Αμερικανό πρόεδρο κατά την πρόσφατη επίσκεψή του, οι νέες ισορροπίες δυνάμεων είναι μάλλον ευνοϊκές για τη Σαουδική Αραβία και τα συντηρητικά Εμιράτα του Κόλπου. Ενδεχομένως κάποιες σπασμωδικές αντιδράσεις του Ιράν για να εμποδίσει την ναυσιπλοΐα από το στενό του Ορμούζ, από όπου διέρχεται το 25% περίπου του διεθνούς στόλου μεταφοράς υδρογονανθράκων, δεν θα μπορούσαν να αποκλεισθούν, ως έσχατο μέσο αντίδρασής των σκληροπυρηνικών στοιχείων του καθεστώτος. 

Τα ευρωπαϊκά συμφέροντα

Σε  μια κατάσταση αβεβαιότητας και αυξημένου κινδύνου όπως η τρέχουσα, οι υποδομές και η θαλάσσια ασφάλεια του Κόλπου αποτελούν βασικές προτεραιότητες για τις ευρωπαϊκές χώρες και τα θεσμικά κοινοτικά όργανα.

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ο Κόλπος έγινε περισσότερο κεντρικός στην ενεργειακή και οικονομική δυναμική της Ευρώπης, όπως αποδεικνύεται από την πρώτη σύνοδο κορυφής Ευρωπαϊκής Ένωσης-Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2024 στις Βρυξέλλες.

Μια κεντρική θέση η οποία χαρακτηρίζει την αντίληψη της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας, είναι η δημιουργία πηγών τροφοδοσίας από νότιους προορισμούς.

Οι συμφωνίες για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από χώρες όπως το Κατάρ, το οποίο είναι ο κύριος προμηθευτής της ΕΕ, συνέβαλαν στη σταδιακή γεωγραφική αποσύνδεση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, δίνοντας παράλληλα  ώθηση στη συνεργασία και τις επενδύσεις για το υδρογόνο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε ολόκληρη την περιοχή του Κόλπου.

Από κρίση σε κρίση, ο Κόλπος έχει γίνει περιοχή ειδικού ενδιαφέροντος για την Ευρώπη προκειμένων των μεγάλων προκλήσεων,  οι οποίες είναι σε εξέλιξη.

Η Ευρώπη αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να αποτελεί ενεργό μέρος των διεθνών γεωπολιτικών εξελίξεων, από τη διαμεσολάβηση της για εκεχειρία στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας έως τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, παράγοντες οι οποίοι ωθούν τώρα κράτη και ιδιωτικούς φορείς να "διαφοροποιηθούν" ενισχύοντας την εμπορική τους παρουσία στις αγορές του Κόλπου.

Έργα όπως το IMEC (Σεπτ. 2023,) - η διασύνδεση Ινδίας, Σ. Αραβίας, Ιορδανίας, Ευρώπης, κατά παράκαμψη του Σουέζ, μέσω σιδηροδρομικών γραμμών υψηλής ταχύτητας  με απόληξη την Χάιφα του Ισραήλ- προκύπτουν ακριβώς από τη συνειδητοποίηση, μεταξύ άλλων και στην Ευρώπη, ότι οι κύριες οδοί των πρώτων υλών και του νοτίου εμπορίου, διέρχονται από την περιοχή του Κόλπου.

Δεν είναι τυχαίο, ότι η Ευρώπη έχει ενεργοποιήσει δύο ναυτικές αποστολές τα τελευταία χρόνια, την EMASoH-Agenor (από το 2020, στα Στενά του Ορμούζ και τον Κόλπο του Ομάν) και την EUNAVFOR Aspides (από το 2024, στη Νότια Ερυθρά Θάλασσα, το Bab el-Mandeb και τον Κόλπο του Άντεν).

Αυτές είναι αμυντικές πρωτοβουλίες, με συμμετοχή και ελληνικών μονάδων, οι οποίες στόχο έχουν τον μετριασμό του άμεσου κινδύνου των θαλάσσιων μεταφορών προς την Ευρώπη, αλλά και την έμμεση υποστήριξη των μοναρχιών του Κόλπου.

Στην τρέχουσα κλιμάκωση, ωστόσο, το πιθανότερο ενδεχόμενο είναι, ότι οι κύριες προσπάθειες διαμεσολάβησης μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ θα προέλθουν από τις αραβικές πρωτεύουσες του Κόλπου, όπως διαφαίνεται από την τρέχουσα ενεργό διπλωματία. Επίσης, δεν μπορεί να αποκλείεται και η Κίνα, ο πρώτος εισαγωγέας πετρελαίου από την περιοχή - 90% του ιρανικού αργού- ήδη εγγυητής της διπλωματικής συμφωνίας του 2023 μεταξύ των Σαουδαράβων και των Ιρανών. 

Το πρόβλημα, έντονα εμφανές όχι μόνο για την Τεχεράνη, αλλά και για τις άλλες πρωτεύουσες της περιοχής, είναι ότι ο συνομιλητής Αμερικανός πρόεδρος για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, είτε πρόκειται για τη Γάζα, τη Συρία, τον Λίβανο ή το Ιράν, δεν φαίνεται να διαθέτει την βούληση να ελέγξει το Ισραήλ.

Σύγχυση επικρατεί ως προς αυτό το σημείο, και ενώ η Wall Street Journal αναφέρει, ότι ο Τραμπ προέτρεψε τον Νετανιάχου να μην επιτεθεί στο Ιράν κατά τη διάρκεια συνομιλίας τους προ της επίθεσης, τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης ισχυρίζονται, ότι η επίθεση ήταν "πλήρως συντονισμένη με την Ουάσινγκτον". Είναι πιθανοφανές, ότι η ισραηλινή επίθεση "είχε σαφώς ως στόχο να υπονομεύσει τις διαπραγματεύσεις" για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, κατηγορεί ο Δημοκρατικός γερουσιαστής Κρις Μέρφυ του Κονέκτικατ και αποτελεί "περαιτέρω απόδειξη του πόσο λίγο σεβασμό έχουν οι παγκόσμιες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των συμμάχων μας, για τον πρόεδρο Τραμπ".

Γεγονός παραμένει, ότι η επιχείρηση "Rising Lion" του Ισραήλ, δεν αφήνει στο Ιράν άλλη επιλογή από του να απαντήσει, όπως ήδη έπραξε, με άγνωστη την εξέλιξη της κλιμάκωσης. Η πρόθεση της ισραηλινής κυβέρνησης, όπως διακηρύσσεται, είναι η πλήρης καταστροφή των πυρηνικών δυνατοτήτων και των στρατιωτικών υποδομών του Ιράν, με απώτερο στόχο την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος της Τεχεράνης. Δεν είναι τυχαίο, ότι και ο ανώτατος Ιρανός ηγέτης, Χαμενεϊ,  αποτελεί πλέον στόχο, μετά την εντολή του για πλήγματα κατά των Ισραηλινών αμάχων.

Η στρατηγική αλληλεξάρτηση μεταξύ της Ευρώπης και του Κόλπου είναι μεγάλη, όπως προαναφέραμε και τα διακυβεύματα πολλά, μετά την πρόσφατη δραματική εξέλιξη.

Μια ευρωπαϊκή διπλωματική πρωτοβουλία για τον περιορισμό των περιφερειακών κινδύνων και την προστασία των στρατηγικών συμφερόντων της Ευρώπης, σήμερα και αύριο, δεν θα ήταν ποτέ περισσότερο αναγκαία. Είναι θετικό, ότι προς την κατεύθυνση αυτή ήδη κινούνται οι Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία. 

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής