Του Νικήτα Σίμου

Σε εξέλιξη είναι η επικοινωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, η οποία είναι ενδεχόμενο, να επηρεάσει άμεσα τις προοπτικές υλοποίησης του έργου διασύνδεσης των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ (Great Sea Interconnector), με υποθαλάσσιο καλώδιο. 

Η Τουρκία αντιδρά στον προγραμματισμό αυτού του έργου, εκτιμώντας ότι η υλοποίησή του θα ενίσχυε γεωπολιτικά την θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας εντός της ΕΕ, όπως και τις σχέσεις του Ισραήλ με την Ένωση και την Ελλάδα, κυρίως όμως θα επηρέαζε αρνητικά τον ρόλο της Άγκυρας, ως ρυθμιστικού παράγοντα στην Α. Μεσόγειο - αμφισβητώντας στην πράξη το δόγμα της γαλάζιας πατρίδας - και ως διαμετακομιστικού κόμβου ενέργειας. 

Η Ελλάδα έχει δηλώσει, ότι οι έρευνες στον βυθό θα γίνουν ανατολικά της Κάσου και της Καρπάθου, στο επόμενο διάστημα και πέραν των 6 μιλίων από τα χωρικά της ύδατα.

Η Τουρκία αντιδρά επικαλούμενη  παραβίαση του διεθνούς δικαίου και των κανόνων θαλάσσιας δικαιοδοσίας, εφόσον τα όρια της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) δεν έχουν προσδιοριστεί από κάποια αμοιβαία συμφωνία.

Είναι ενδιαφέρον, ότι κατά πρόσφατη δημοσίευση της ιστοσελίδας της Turkiye, η Άγκυρα "έχει ήδη δηλώσει, ότι οι δραστηριότητες στην περιοχή παρακολουθούνται στενά και ότι θα ληφθούν επί του πεδίου όλα τα απαραίτητα μέτρα χωρίς καμία επιφύλαξη".

Δεν είναι βέβαια απαραίτητο το δημοσίευμα της ιστοσελίδας να απηχεί οπωσδήποτε την άποψη επισήμων τουρκικών  κύκλων πχ του ΥΠΕΞ ή ΥΠΕΘΑ. Δεν είναι όμως μακριά από πρόσφατα γεγονότα, αν αναλογισθούμε, ότι στις αρχές Φεβρ. τουρκική κορβέτα  παρενόχλησε 2 κατά συνέχεια φορές,  δυο ειδικά σκάφη τα οποία ερευνούσαν τον βυθό βόρεια του Λασιθίου, σχετικά με την πόντιση του καλωδίου, παρά το γεγονός ότι το ελληνικό πολεμικό ναυτικό είχε δεσμεύσει τις περιοχές με αντίστοιχες navtex.

Οργάνωση του Ελληνικού Θαλάσσιου Χώρου

H Ελλάδα προς την κατεύθυνση της οργάνωσης του θαλασσίου χώρου της, προχώρησε (16/4) με πρωτοβουλία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με το ΥΠΕΞ, στη δημοσίευση πράξης συγκρότησης της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής για τον Θαλάσσιο Χώρο, με την οποία εξειδικεύεται και αποτυπώνεται σε χάρτη ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός της χώρας. 

Αυτή ήταν μια εκκρεμότητα η οποία χρόνιζε, ενώ τώρα αποτυπώνονται σε επίσημο κείμενο της ΕΕ, τα απώτατα δυνητικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η Ελλάδα για πρώτη φορά οριοθετεί λεπτομερείς χρήσεις των θαλασσίων ζωνών της σύμφωνα με την υποχρέωσή της, η οποία απορρέει από την Κοινοτική Οδηγία 2014/89/ΕΕ.

Στον χάρτη αποτυπώνονται οι συμφωνίες για ρύθμιση ΑΟΖ με Αίγυπτο ( 8/20) και Ιταλία (6/20), λαμβάνεται υπόψη η επήρεια των νησιών, και όπου δεν υπάρχουν ρυθμίσεις υιοθετείται η αρχή της μέσης γραμμής. Είναι μια αξιοσημείωτη προβολή της ελληνικής βούλησης σε σημαντική στιγμή. Ήδη ο τουρκικός τύπος σχολιάζει έντονα επικριτικά την ελληνική πρωτοβουλία.

Δέσμευση της ΕΕ

Για το Great Sea Interconnector υπέγραψαν μια αρχική συμφωνία τον Μάρτιο 2021, η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ.  

Το έργο προβλέπει τη διασύνδεση των  ηλεκτρικών δικτύων των τριών χωρών  με το μεγαλύτερου σε μήκος (1,208 χλμ) και βάθος πόντισης (βάθη άνω και των 3 χλμ) καλωδίου στον κόσμο.

Το κόστος του έργου ανέρχεται σε 2,5 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 1,2 δισ. ευρώ θα δαπανηθούν από την Κύπρο στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, όπως παρουσίασε η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε επίσκεψή της στην Κύπρο τον Ιούλιο 2021. 

Επιπλέον, η Επιτροπή ενέκρινε (1/2022) 657 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο της διευκόλυνσης CEF.

Από τα στοιχεία αυτά γίνεται εναργής η βαρύτητα, με την οποία η Ένωση αντιλαμβάνεται το έργο και ο βαθμός της υψηλής  δέσμευση της  για την ολοκλήρωσή του. Ανάδοχος είναι η γαλλική πολυεθνική εταιρεία Nexans με παρουσία σε 41 χώρες και 60 εργοστάσια.

Προσεκτικά βήματα 

Ο ΑΔΜΗΕ, ο οποίος διαχειρίζεται το έργο από την ελληνική πλευρά και είναι ο φορέας της υλοποίησης, έχει δαπανήσει περίπου 200 εκατ. ευρώ, ανέστειλε όμως την πληρωμή 70 εκατ. ευρώ προς την Nexans τον περασμένο Φεβρουάριο. 

Το έργο είχε πρακτικά ατονήσει από το φθινόπωρο του 2024, όταν τα πλοία τα οποία πραγματοποιούσαν έρευνες στον βυθό αποσύρθηκαν, μετά την ολοκλήρωση του έργου τους στα χωρικά ύδατα Ελλάδας και Κύπρου, υπό την πίεση  τουρκικών φρεγατών.

Σύμφωνα με ελληνικές πηγές, επιδιώκεται μια μείωση της έκθεσης του ΑΔΜΗΕ, μέχρις ότου επιλυθούν τα θέματα, προκειμένου να προχωρήσουν οι έρευνες στα διεθνή ύδατα από την Κάσο ως την Κύπρο.

Η κατάσταση αυτή πλήττει και την Nexans, η οποία έχει ήδη υποβαθμισθεί από την Goldman Sachs, καθώς σημαντικό μέρος του ανεκτέλεστου κατασκευαστικού έργου της εξαρτάται από τον Great Sea Interconnector. Δεν αποκλείεται η εταιρεία να ασκήσει πιέσεις για την υλοποίηση του έργου.

Η κυπριακή κυβέρνηση δείχνει, ότι στηρίζει το έργο, κατεύθυνση προς την οποία έχουν συμβάλει και παραινέσεις της Επιτροπής της ΕΕ, καθώς τα οφέλη για τον  Κύπριο καταναλωτή θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικά.

Υπάρχει όμως το ενδεχόμενο να ασκούνται αναιρετικές για το έργο πιέσεις, τόσο από την κυπριακή δημόσια εταιρεία ηλεκτρισμού, η οποία λειτουργεί εξαιρετικά κοστοβόρες ντιζελοκίνητες μονάδες παραγωγής, όσο και από κάποιους παραγωγούς με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Λεπτή ισορροπία

Η ελληνική κυβέρνηση, η οποία έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων καλείται να σταθμίσει την προώθηση του έργου σε σχέση με την σύνθετη δυναμική η οποία αναπτύσσεται. 

Δεν παραγνωρίζονται η έντονη τουρκική αντίδραση και η ρευστότητα στο ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον, καθώς η Ευρώπη βρίσκεται στο μέσον ενός ψυχρού εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ και μπροστά στην ρωσική απειλή στην Ουκρανία, στοιχεία τα οποία δημιουργούν αβεβαιότητα στα σχέδια για στήριξη του έργου από τον διεθνή παράγοντα.

Η Αθήνα μελετά τις επόμενες κινήσεις και το χρονοδιάγραμμά τους, προσβλέποντας στη στήριξη και από το Ισραήλ. Ίσως στην κινητικότητα η οποία παρατηρείται θα μπορούσε να ληφθεί υπόψη και η κατάπλευση του γαλλικού αεροπλανοφόρου Σαρλ ντε Γκωλ, υποδηλώνοντας μια προβολή του γαλλικού ενδιαφέροντος για την περιοχή και ειδικότερα για την Ελλάδα.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η επίσκεψη του Γάλλου υπουργού άμυνας Λεκορνί, η οποία συνδυάστηκε με την αγορά των 16 πυραύλων Exocet και τη διερεύνηση της παραγγελίας μιας  4ης φρεγάτας Belharra. 

Υπάρχει μια προγραμματισμένη συνάντηση των ΥΠΕΞ Γεραπετρίτη και Φιντάν, στα μέσα Μαΐου,  όπου εκτιμάται ότι θα συζητηθεί, μεταξύ άλλων και το θέμα του καλωδίου διασύνδεσης.

Τα μηνύματα από την τουρκική πλευρά δεν είναι ενθαρρυντικά και ενδεχομένως το έργο θα παγώσει "προσωρινά” μέχρι νεοτέρας.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής