Υπάρχει, επιτέλους, μια σημαντική εξέλιξη στις προσπάθειες τερματισμού του πολέμου στην Ουκρανία. Μετά από εβδομάδες σκληρών αλληλοκατηγοριών και αντιποίνων, που κατέληξαν στη διαβόητη σκηνή στο Οβάλ Γραφείο, ΗΠΑ και Ουκρανία συμφώνησαν σε μια κατάπαυση του πυρός 30 ημερών. Η στρατιωτική βοήθεια και η ανταλλαγή πληροφοριών, που είχαν διακοπεί, επέστρεψαν. Από τότε που ανέλαβε την εξουσία ο πρόεδρος Τραμπ, τα νέα επεισόδια του πολέμου αφορούν σχεδόν αποκλειστικά τις ΗΠΑ και την Ουκρανία, με τη Ρωσία κάπου στο παρασκήνιο. Τώρα όλα τα βλέμματα στρέφονται στη Μόσχα. 

Όσοι ελπίζουν για ειρήνη είναι πιθανό να απογοητευτούν. Παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν έδειξε ότι είναι έτοιμος για μια συμφωνία, τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Μίλησα με πηγές από το Κρεμλίνο που γνωρίζουν τον Πούτιν εδώ και χρόνια και όλοι συμφώνησαν: Ο Πούτιν έφτασε να αγαπά τον πόλεμο και δεν μπορεί πλέον να φανταστεί ένα μέλλον χωρίς αυτόν. Αντίθετα, το σχέδιό του είναι να διαταράξει τις σχέσεις Ουκρανίας – ΗΠΑ και να εκμεταλλευτεί τη διαφαινόμενη φιλικότητα του Τραμπ για να βελτιώσει τις σχέσεις με την Αμερική και να κρατήσει ζεστή την πολεμική μηχανή της Ρωσίας.

Το τηλεφώνημα της Τρίτης μεταξύ των δύο ηγετών θα δοκιμάσει αυτή τη στρατηγική. Ό,τι και να γίνει στη συνέχεια, κανείς δεν πρέπει να ξεγελαστεί. Ο Πούτιν δεν έχει καμία επιθυμία να τερματίσει τον πόλεμο.

Η Μόσχα είναι κουρασμένη από τον πόλεμο. Αυτός είναι ο λόγος που οι δηλώσεις του Τραμπ να εξαναγκαστεί η Ουκρανία να προσέλθει σε διαπραγματεύσεις έγιναν δεκτές με τέτοιο ενθουσιασμό από Ρώσους αξιωματούχους: Τους πρόσφερε μια διέξοδο από τον πόλεμο, μαζί με νέα αισθήματα φιλίας από την Αμερική. Αλλά ο Πούτιν βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Σύμφωνα με τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησα, δεν έχει παραιτηθεί από τον αρχικό του στόχο: να καταλάβει το Κίεβο και να ανατρέψει τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Η αστάθεια της αμερικανικής υποστήριξης προς την Ουκρανία - μαζί με τη μικρή, αλλά σταθερή πρόοδο στο πεδίο της μάχης και το γενικό πλεονέκτημα της Ρωσίας σε πόρους - κάνει αυτό το άπιαστο όνειρο να φαίνεται πιο ρεαλιστικό, αν και ακόμα είναι δύσκολο να γίνει πραγματικότητα. 

Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι ο πόλεμος έχει γίνει το απόλυτο εργαλείο του Πούτιν για να ελέγχει τη χώρα και να διασφαλίζει ότι κανείς δεν θα βγει εκτός γραμμής. Χρησιμοποιήθηκε βάναυσα για να διώξει τους αντιφρονούντες από τη χώρα, μετατρέποντας μια ολόκληρη γενιά αντιπάλων σε εξόριστους. Ο πόλεμος χρησιμεύει ως μια τέλεια διαταγή φίμωσης ακόμα και για όσους βρίσκονται στο ίδιο το σύστημα. Όσο συνεχίζεται ακόμη και οι λεγόμενοι συστημικοί φιλελεύθεροι - η φιλοδυτική φατρία εντός της ρωσικής κυβέρνησης που κατέχει βασικές θέσεις στην οικονομία και τον επιχειρηματικό κόσμο - θα παραμείνουν σιωπηλοί. Πολλοί από αυτούς είναι ξεκάθαρα δυσαρεστημένοι. Αλλά όσο ο πόλεμος συνεχίζεται δεν θα μιλήσουν.

Οι κίνδυνοι της ειρήνης, από την άλλη πλευρά, είναι ξεκάθαροι. Θα οδηγούσε πίσω στην πολιτική ζωή έναν στρατό με πάνω από ένα εκατομμύριο άνδρες και σειρές υψηλόβαθμων βετεράνων. Τι θα κάνουν; Ένα προειδοποιητικό σήμα εστάλη τον περασμένο μήνα, όταν ένας από τους πιο εξέχοντες βετεράνους πολέμου της Ρωσίας και απεσταλμένος του προέδρου στην περιοχή των Ουραλίων, ο Άρτεμ Ζόγκα, τόλμησε να επικρίνει μια πιθανή συμφωνία ορυκτών με την Αμερική που ο ίδιος ο Πούτιν είχε προτείνει. "Αυτοί οι πόροι αποτελούν μέρος του στρατηγικού αποθέματος και προτρέπω τους συναδέλφους μου στις περιφέρειες να διασφαλίσουν τη διατήρησή τους προς το συμφέρον του κράτους", είπε χωρίς ποτέ να αναφερθεί στον πρόεδρο.

Για τον Πούτιν ήταν μια ανησυχητική παρέμβαση. Αποκλεισμένοι από βασικές κυβερνητικές θέσεις – ούτε ένας βετεράνος δεν έχει αναλάβει ανώτερο ηγετικό ρόλο, ακόμη και μετά τους εκτεταμένους ανασχηματισμούς στο υπουργείο Άμυνας – οι βετεράνοι αποτελούν πιθανή δεξαμενή δυσαρέσκειας. Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, δεν μπορούν να βγουν εκτός γραμμής. Αν ερχόταν όμως η ειρήνη θα μπορούσαν να ακολουθήσουν τα βήματα του πρώην ηγέτη του Ομίλου Wagner, Γιεβγκένι Πριγκόζιν διαφωνώντας ανοιχτά με τον Πούτιν και το καθεστώς του. Αυτό φυσικά είναι κάτι που δεν μπορεί να επιτρέψει ο Πούτιν. Για να αποτρέψει μια εξέγερση των βετεράνων, δεν πρέπει να τερματίσει τον πόλεμο. Από αυτόν εξαρτάται η πολιτική του επιβίωση.

Όπως και η οικονομία, η οποία έχει πλήρως μεταμορφωθεί για να υπηρετήσει την πολεμική προσπάθεια. Η κυβέρνηση έχει προσαρμοστεί για να ακολουθήσει την παλιά σταλινική αρχή: "Τα πάντα για το μέτωπο, τα πάντα για τη νίκη". Ο κρατικός μηχανισμός λειτουργεί πλέον για να εξυπηρετεί το στρατιωτικό-βιομηχανικό συγκρότημα. Το πρόσωπο με τη μεγαλύτερη επιρροή στην οικονομία της Ρωσίας είναι ο Σεργκέι Τσεμέζοφ, ο επί χρόνια συνάδελφος του Πούτιν στην KGB ο οποίος τώρα είναι επικεφαλής της Rostec, του κρατικού στρατιωτικού ομίλου ετερογενών δραστηριοτήτων. Αυτό δείχνει πόσο άρρηκτα συνδεδεμένα είναι η πολιτική εξουσία, ο πόλεμος και η οικονομία.

Ορισμένοι Ρώσοι επιχειρηματίες υποστηρίζουν ότι ο πόλεμος ωφέλησε κάποιες περιοχές της χώρας που ήταν εδώ και καιρό σε οικονομική παρακμή. Τα κάποτε αδρανή στρατιωτικά εργοστάσια λειτουργούν τώρα με πλήρη δυναμικότητα, υλοποιώντας κρατικές συμβάσεις και δημιουργώντας θέσεις εργασίας. Σε αντίθεση με τα προπολεμικά χρόνια - όταν ο πλούτος ήταν συγκεντρωμένος στη Μόσχα, την Αγία Πετρούπολη και άλλες μεγάλες πόλεις - η κρατική χρηματοδότηση ρέει τώρα στις οικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές της Ρωσίας. Το στοίχημα του Κρεμλίνου στον στρατιωτικό κεϊνσιανισμό που χρησιμοποιεί τα έσοδα από το πετρέλαιο για να ανακατευθύνει την οικονομία προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες του πολέμου, έχει σε μεγάλο βαθμό αποδώσει.

Άρα ο πόλεμος μένει. Πώς συμφιλιώνεται αυτό με την προφανή προθυμία του Πούτιν να συζητήσει για το τέλος του; Σύμφωνα με τις πηγές με τις οποίες μίλησα, ο Πούτιν ακολούθησε από την αρχή μια διττή στρατηγική: εμπλέκεται σε ξεχωριστές συζητήσεις για τις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας - κυρίως οικονομικής φύσης – κρατώντας ως ξεχωριστό ζήτημα την Ουκρανία. Η προτεινόμενη συμφωνία για τα ορυκτά που τόσο ενόχλησε τον Ζόγκα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Απευθυνόμενος στην επιχειρηματική λογική του Τραμπ, ο Πούτιν παρουσίασε τη δυνατότητα συνεργασίας με την Αμερική σε έργα εξόρυξης σε ολόκληρη τη Ρωσία. Η Ουκρανία ήταν εκτός κάδρου.  

Όταν ο πόλεμος μπαίνει στη συζήτηση, το σχέδιο του Πούτιν είναι απλό: να εμφανίζεται ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις, ενώ την ίδια στιγμή προκαλεί διασπάσεις στο αντίπαλο στρατόπεδο, ελπίζοντας να αναγκάσει την Ουκρανία να τις απορρίψει πρώτη. Σε αυτό έχει σημειώσει αξιοσημείωτη επιτυχία. Ο επανειλημμένος ισχυρισμός του ότι ο Ζελένσκι στερείται νομιμότητας επαναλήφθηκε από τον Τραμπ, ο οποίος χαρακτήρισε τον πρόεδρο της Ουκρανίας "δικτάτορα". Οι έντονοι διαπληκτισμοί στο Οβάλ Γραφείο ήταν, μεταξύ άλλων, ένας θρίαμβος για την τακτική του Πούτιν. 

Ένα άλλο τέχνασμα του Πούτιν είναι να επικαλείται τις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης από τον Μάρτιο του 2022, υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία και η Ουκρανία ήταν κοντά σε μια ειρηνευτική συμφωνία που εκτροχιάστηκε από την παρεμπόδιση της Δύσης. Όποια και αν είναι η αλήθεια του ισχυρισμού, οι όροι που συζητήθηκαν τότε - όπως ο περιορισμός του μεγέθους του στρατού της Ουκρανίας, η αλλαγή του συντάγματος της για να κατοχυρωθεί ένα ουδέτερο, αδέσμευτο καθεστώς και η παράδοση κατεχόμενων εδαφών - φαίνονται τώρα, μετά από τρία χρόνια πολέμου, εντελώς απαράδεκτοι. Κάθε πρόεδρος της Ουκρανίας που θα συμφωνούσε σε τέτοιους όρους θα αντιμετώπιζε άμεση πολιτική καταστροφή. Γι' αυτό ο Πούτιν επιμένει σε αυτό.

Για λίγο η Ουκρανία πιάστηκε στην παγίδα. Τώρα, με τη συμφωνία στη Σαουδική Αραβία για μια μηνιαία κατάπαυση του πυρός, έχει αναλάβει πάλι την πρωτοβουλία. Η αρχική αντίδραση του Κρεμλίνου ήταν προσεκτική. "Η ιδέα είναι σωστή και σίγουρα την υποστηρίζουμε", είπε ο Πούτιν. "Όμως", πρόσθεσε, "υπάρχουν ερωτήματα που πρέπει να συζητήσουμε". Οι συζητήσεις τις τελευταίες ημέρες με Αμερικανούς αξιωματούχους σχετικά με τους ρωσικούς όρους - όπως η διακοπή των προμηθειών όπλων στην Ουκρανία - κάνουν μια κατάπαυση του πυρός να φαίνεται όλο και πιο απίθανη.

Ακόμα κι αν προέκυπτε, δεν θα έλυνε πολλά. Δεδομένου ότι στερείται αμερικανικών εγγυήσεων ασφαλείας, η Ρωσία θα μπορούσε εύκολα να προκαλέσει ένα νέο επεισόδιο, να κατηγορήσει την Ουκρανία για παραβίαση της εκεχειρίας και να επιστρέψει άμεσα στις προηγούμενες θέσεις της, πιο ισχυρή από ποτέ. Είναι ενδεικτικό ότι μετά την πρόταση κατάπαυσης του πυρός, ο Πούτιν εμφανίστηκε με στρατιωτική στολή για πρώτη φορά σε ολόκληρο τον πόλεμο - ένα ξεκάθαρο σημάδι για τις προθέσεις του. Δεν είναι περίεργο ότι η ουκρανική ηγεσία είναι δύσπιστη.

Είναι δύσκολο να πούμε πώς η κυβέρνηση Τραμπ θα μπορούσε να αντιδράσει σε μια απόρριψη της πρότασης για κατάπαυση του πυρός ή σε παραβίαση της. Ο αρχικός της ενθουσιασμός για τη Ρωσία φαίνεται να έχει ήδη μετριαστεί κάπως - δείτε τις πρόσφατες απειλές του Τραμπ για κυρώσεις "μεγάλης κλίμακας" στη Ρωσία αν δεν καταλήξει σε μια συμφωνία - και υπάρχει πολύς δρόμος να διανυθεί. Αλλά θα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι για το τι σχεδιάζει ο Πούτιν. Και αυτό δεν είναι η ειρήνη.

Ο Mikhail Zygar είναι πρώην αρχισυντάκτης του ανεξάρτητου ειδησεογραφικού καναλιού TV Rain και συγγραφέας του "War and Punishment: Putin, Zelensky and the Path to Russian's Invasion of Ukraine" και του ενημερωτικού δελτίου The Last Pioneer.

© 2025 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"