Της Νατάσας Στάμου*

Τα κρυπτονομίσματα βρίσκονται και πάλι στο επίκεντρο της επικαιρότητας για διάφορους λόγους: είτε για τη μεγάλη άνοδο στην τιμή που κατέγραψε το πιο γνωστό από αυτά, το Bitcoin, είτε γιατί ετέθη σε εφαρμογή νομοθεσία της ΕΕ που θέτει το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους (ο Κανονισμός MiCA), είτε γιατί έγιναν βασικός άξονας της οικονομικής πολιτικής του εκλεγέντος Προέδρου Trump, είτε, πολύ απλά, γιατί προκαλούν το ενδιαφέρον, λόγω της φύσης τους και της τεχνολογικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής τους (πλέον) διάστασης. 

Ας τα δούμε με τη σειρά:

Ι. Αποκέντρωση, επιδραστικότητα, κίνδυνοι

Με θεωρητικό υπόβαθρο την από-διαμεσολάβηση και τη δημοκρατικοποίηση των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών μέσω τεχνολογίας DLT (κατανεμημένου καθολικού), η αποκεντρωμένη χρηματοοικονομική (DeFi) δραστηριότητα, ως πλαίσιο ανάπτυξης των κρυπτονομισμάτων, αποκτά "ηθικό πλεονέκτημα" και προσελκύει επενδυτές, ιδίως της γενιάς Ζ. Αλλά, το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της ευρύτερης αποδοχής που αυτά απολαμβάνουν, είναι ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων και των επιδραστικών προσώπων  που εμφανίζονται σε αυτά δημιουργώντας "ρεύμα" (hype) και παρακινώντας σε επενδύσεις με την προοπτική βραχυπρόθεσμων κερδών. Η κερδοσκοπία που καθοδηγείται από την κουλτούρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς σύνδεση με τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη και χωρίς ουσιαστική εκμετάλλευση της τεχνολογίας, έχει ως αποτέλεσμα την υψηλή μεταβλητότητα και αντίστοιχα αυξημένο κίνδυνο. 

Ο περιορισμός της εποπτείας στις υποχρεώσεις για το ξέπλυμα χρήματος, η απουσία ειδικού θεσμικού πλαισίου στις περισσότερες χώρες και ο ρυθμιστικός κατακερματισμός, επιτείνει τους κινδύνους και την ανασφάλεια, ενώ περιορίζει τις δυνατότητες αξιοποίησης της τεχνολογίας για την ανάπτυξη της οικονομίας. Επιπλέον, ενδεχόμενη εξάπλωση της ανταλλακτικής δύναμης των κρυπτοστοιχείων που συνδέονται με υποκείμενες αξίες ή παραστατικά νομίσματα μπορεί να δημιουργήσει πρόσθετες προκλήσεις νομισματικής πολιτικής.

ΙΙ. Ο Κανονισμός MiCA απέναντι στο "Wild West"

Στην ΕΕ, απάντηση στη ρυθμιστική ανασφάλεια δίνει ο Κανονισμός (ΕΕ) 2023/1114 (MiCA) για τις αγορές κρυπτοστοιχείων, ο οποίος ετέθη σε πλήρη ισχύ στις 30-12-2024. 

Με τον Κανονισμό εισάγονται, ως έννοια γένους, τα κρυπτοστοιχεία και ρυθμίζονται όσα δεν εμπίπτουν στον ορισμό του χρηματοπιστωτικού μέσου και –άρα- δεν καλύπτονται από την υφιστάμενη νομοθεσία για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Ο Κανονισμός αποτελεί μέρος του πακέτου μέτρων που παρουσίασε το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Digital Finance Package), τα οποία στοχεύουν στην ανάπτυξη της ψηφιακής χρηματοδότησης στην ΕΕ και περιλαμβάνουν επίσης: το πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT Pilot Regime) και τον Κανονισμό για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα στον χρηματοπιστωτικό τομέα (DORA).

Ο Κανονισμός ταξινομεί τα κρυπτοστοιχεία σε τρία είδη, τα οποία υπόκεινται σε διαφορετικές απαιτήσεις, ανάλογα με τους κινδύνους που ενέχουν. Η κατάταξη γίνεται με βάση το αν η αξία τους σταθεροποιείται με αναφορά σε άλλα περιουσιακά στοιχεία ("stablecoins") ή όχι, ως εξής: α) κρυπτοστοιχεία που σταθεροποιούν την αξία τους σε σχέση με ένα μόνο επίσημο νόμισμα και εκδίδονται από πιστωτικά ιδρύματα ή ιδρύματα πληρωμών ("μάρκες ηλεκτρονικού χρήματος"/ "Electronic Money Tokens EMTs", β) κρυπτοστοιχεία που σταθεροποιούν την αξία τους σε σχέση με άλλα περιουσιακά στοιχεία ή ομάδα περιουσιακών στοιχείων ή συνδυασμό αυτών, μεταξύ των οποίων ένα ή περισσότερα επίσημα νομίσματα ("μάρκες με αναφορά σε περιουσιακά στοιχεία"/ "Asset Reference Tokens ARTs"), γ) όλα τα λοιπά κρυπτοστοιχεία εκτός των δύο παραπάνω.

Αντίθετα ο MiCA δεν καταλαμβάνει τα πλήρως αποκεντρωμένα κρυπτοστοιχεία και τα κρυπτοστοιχεία χωρίς αναγνωρίσιμο εκδότη (όπως το Bitcoin). Εφαρμόζεται όμως ο Κανονισμός στους παρόχους υπηρεσιών επί των στοιχείων αυτών. Δεν καταλαμβάνει επίσης τα κρυπτοστοιχεία που είναι μοναδικά και μη εναλλάξιμα με άλλα κρυπτοστοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών έργων τέχνης και συλλεκτικών αντικειμένων ("Non Fungible Tokens NFTs").

Με τον MiCA ρυθμίζεται η έκδοση, η δημόσια προσφορά και η εισαγωγή κρυπτοστοιχείων προς διαπραγμάτευση σε πλατφόρμα διαπραγμάτευσης κρυπτοστοιχείων, καθώς και η παροχή υπηρεσιών σχετικά με κρυπτοστοιχεία. Θεσπίζονται ενιαίοι κανόνες διαφάνειας, προληπτικής εποπτείας εκδοτών και παρόχων υπηρεσιών, προστασίας των κατόχων κρυπτοστοιχείων και των πελατών των παρόχων υπηρεσιών κρυπτοστοιχείων, πρόληψης κατάχρησης αγοράς, Οι κανόνες κατά του ξεπλύματος χρήματος εξακολουθούν να ισχύουν, επίσης. 

Έτσι, στην ΕΕ δημιουργείται ένα συνεκτικό πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς κρυπτοστοιχείων, κατ’ αναλογία του δικαίου κεφαλαιαγοράς, που διασφαλίζει αντίστοιχη προστασία των επενδυτών σε κρυπτοστοιχεία, ενισχύει την εμπιστοσύνη στην ακεραιότητα της σχετικής αγοράς και αξιοποιεί τις δυνατότητες της τεχνολογίας DLT στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Παρέχοντας σταθερή νομική βάση και την πρώτη, παγκοσμίως, ολιστική ρύθμιση του θεσμικού περιβάλλοντος των κρυπτοστοιχείων, ο MiCA αποτελεί ορόσημο και δημιουργεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΕΕ έναντι του υπόλοιπου κόσμου που διστάζει ή καθυστερεί να τα ρυθμίσει συνολικά. 

ΙΙΙ. Η διαφαινόμενη (και αμφιλεγόμενη) πολιτική Trump

Το ορόσημο του MiCA έρχεται καθώς όλοι αναμένουμε στις 20 Ιανουαρίου τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ και πως αυτή θα αντιμετωπίσει τα κρυπτονομίσματα. Ο εκλεγμένος πρόεδρος Trump έχει δεσμευτεί να κάνει τις ΗΠΑ την "πρωτεύουσα των κρυπτονομισμάτων" και την "υπερδύναμη του Bitcoin".

Μια σειρά άλλων κινήσεων προδιαγράφουν τις επιλογές του: ανακοίνωσε τον διορισμό του "τσάρου" των κρυπτονομισμάτων David Sacks ως επικεφαλής ενός Crypto Council που θα λειτουργεί στο Λευκό Οίκο και την αντικατάσταση του επικεφαλής της SEC Gary Gensler από τον γνωστό υπέρμαχο των κρυπτονομισμάτων Paul Atkins. Επίσης, η επιδραστική δύναμη του "φίλου και συμμάχου" του Elon Musk στα κρυπτονομίσματα είναι γνωστή. Πέραν της σημειολογίας των προσώπων, η ρητορική και οι προτάσεις του εκλεγέντος Προέδρου Trump, όσο αμφιλεγόμενες και να είναι (όπως η πρόταση για χρήση των Bitcoins ως απόθεμα στη Federal Reserve), καταδεικνύουν ότι τα κρυπτονομίσματα θα είναι κεντρικός άξονας της οικονομικής του πολιτικής. 

Φαίνεται πως θα παύσει η διστακτικότητα και η αρνητική στάση της SEC και πως θα δρομολογηθεί ρύθμιση του θεσμικού πλαισίου των κρυπτοστοιχείων, προς, μια πιο φιλελεύθερη (μάλλον) κατεύθυνση.

Βέβαια, η χαλάρωση των πλαισίου για τα κρυπτονομίσματα στο όνομα της οικονομικής ελευθερίας, όπως διαφημίζεται, εφόσον γίνει με αντίστοιχη κάμψη των κανόνων διαφάνειας και λογοδοσίας, αντί να προωθήσει την οικονομική ελευθερία θα την έθετε σε κίνδυνο, κυρίως γιατί θα έπληττε τη σταθερότητα της σχετικής αγοράς και εν τέλει την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Ο ίδιος κίνδυνος θα υπάρχει αν παραμείνει χωρίς κανόνες ο ρόλος των κοινωνικών δικτύων και των επιδραστικών προσώπων.

Μένει λοιπόν να δούμε αν στις ΗΠΑ θα υιοθετηθούν "ευνοϊκοί" κανόνες για τα κρυπτονομίσματα και πως θα υλοποιηθούν οι δηλώσεις του εκλεγέντος Προέδρου. 

IV. Προς μια νέα εποχή

Αυτό που ήδη βλέπουμε είναι η ύπαρξη δύο πόλων ως προς τη ρύθμιση των cryptos.

Στην Ευρώπη, ο MiCA θέτει τις βάσεις για το μέλλον των κρυπτοστοιχείων, προάγοντας την ασφάλεια και την καινοτομία. Ο MiCA στοχεύει να καθιερώσει την ΕΕ ως ηγέτη στην παγκόσμια αγορά κρυπτοστοιχείων, με τη δημιουργία ενός σαφούς και συνεπούς ρυθμιστικού πλαισίου, βασισμένου στις αρχές της διαφάνειας, της προληπτικής εποπτείας και της προστασίας των επενδυτών, που ενισχύουν την εμπιστοσύνη, τη συμμετοχή στην αγορά, τη σταθερότητα και την ανάπτυξή της. Καθώς η ψηφιακή βιομηχανία συνεχίζει να ωριμάζει, ο MiCA μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κατεύθυνσής της, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως.

Στις ΗΠΑ, οι εξαγγελίες για μια πιο φιλελεύθερη και "επιθετική" αντιμετώπιση των cryptos υπόσχονται ραγδαία ανάπτυξη της αγοράς τους, αλλά χωρίς να είναι ακόμα σαφές ποιες αρχές και κανόνες θα εφαρμοστούν. 

Η διαφορά κουλτούρας, όπως φαίνεται να διαμορφώνεται στις ΗΠΑ, με αυτήν που προάγει ο MiCA είναι δεδομένη. 

Ποια από τις δύο θα επηρεάσει την παγκόσμια πολιτική πέραν της ΕΕ, θα εξαρτηθεί από τη βούληση περιορισμού και ρύθμισης της αποκεντρωμένης χρηματοπιστωτικής δραστηριότητας και από τη δυνατότητα προσαρμογής σε μία ταχέως εξελισσόμενη αγορά.

*Αντιπροέδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς