Τα τελευταία χρόνια, με όλο και αυξανόμενη συχνότητα, παρακολουθούμε την εκθετικά αυξανόμενη εκδήλωση καταστροφικών γεωδυναμικών και υδρομετεωρολογικών φαινομένων σε Τοπικό, Εθνικό και Διεθνές επίπεδο.

Αφενός οι διεργασίες που εξελίσσονται στο εσωτερικό της Γης, όπως οι σεισμοί, η ηφαιστειακή δραστηριότητα, οι κατολισθήσεις και τα θαλάσσια γεωδυναμικά κύματα (tsunamis), και αφετέρου οι διεργασίες που εξελίσσονται στην επιφάνεια και την ατμόσφαιρα, όπως οι ακραίες θερμοκρασίες, οι παρατεταμένοι καύσωνες, τα έντονα καιρικά φαινόμενα, οι δασικές πυρκαγιές, οι πλημμύρες και η ερημοποίηση, επιφέρουν τεράστιες κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Η κλιματική αλλαγή ως όρος δεν είναι δόκιμος, δεδομένου ότι προϋποθέτει αλλαγές κλίματος σε ευρύτερη γεωλογική περίοδο της τάξεως των χιλιάδων ετών, που έχουν συμβεί χιλιάδες φορές κατά τη διάρκεια της εξέλιξης της Γης, δηλαδή στα τελευταία 4,6 δισ. χρόνια. 

Η παρούσα κλιματική κρίση διαφοροποιεί βίαια τις υφιστάμενες υδρομετεωρολογικές συνθήκες, συνδέεται άμεσα με τις γεωδυναμικές διεργασίες και επιταχύνεται με τις ανθρώπινες παρεμβάσεις και δραστηριότητες, οι οποίες φαίνεται πως είναι καταλυτικές. 

Το βασικό δόγμα της διαχείρισης ενός κινδύνου ή μιας κρίσης, που περιλαμβάνει το προκαταστροφικό (πρόληψη - ετοιμότητα), το συν-καταστροφικό (απόκριση - επέμβαση) και το μετακαταστροφικό (αντιμετώπιση - αποκατάσταση) στάδιο, περιπλέκεται σε αφάνταστο βαθμό στη διαχείριση πολλαπλών κινδύνων και κρίσεων και ταυτόχρονα, δεδομένου ότι οι δράσεις του ενός σταδίου ενός κινδύνου συμπλέκονται με δράσεις άλλου σταδίου διαφορετικού κινδύνου, απαιτείται σύνθετη οργάνωση σε όλο το φάσμα διαχείρισης. 

Ο σχεδιασμός, όμως, θα πρέπει να λάβει υπόψη απαραιτήτως τα νέα δεδομένα για την κλιματική κρίση, που παράχθηκαν μέσω των ερευνητικών δραστηριοτήτων σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και σε Ερευνητικά Κέντρα, τα οποία επιβεβαιώθηκαν και συμβαδίζουν πλήρως με την πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Climate change widespread, rapid, and intensifying - IPCC).

Η εμφάνιση νέων μορφών κινδύνων και κρίσεων, η εκδήλωση περισσότερων ακραίων γεγονότων, η μεγαλύτερη κλίμακα εκδήλωσης καταστροφών και οι παγκόσμιοι κίνδυνοι, η συνθετότητα και πολυπλοκότητα των κινδύνων και κρίσεων, η εμφάνιση κινδύνων κατά τη διάρκεια εξελισσόμενων καταστροφών και κρίσεων, οι τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και η συσχέτιση καταστροφών και γεωπολιτικών κρίσεων είναι οι νέες προκλήσεις που πρέπει να ενταχθούν στον επιχειρησιακό σχεδιασμό για τη διαχείριση των προαναφερθέντων κινδύνων και απαιτούν νέες πολιτικές στο επίπεδο της Πολιτικής Προστασίας.

Η διαχείριση των καταστροφών και κρίσεων στηρίζεται και προϋποθέτει τη διάκριση σε τρία βασικά στάδια: στο Προκαταστροφικό (πρόληψή και ετοιμότητα), στο Συν-καταστροφικό (άμεση απόκριση και έκτακτη ανάγκη) και στο Μετακαταστροφικό (ανάκαμψη και επαναφορά). Σε κάθε στάδιο υφίστανται διακριτές δράσεις, η υλοποίηση των οποίων οδηγεί σε μακροπρόθεσμη διαχείριση, που στοχεύει στον μετριασμό των επιπτώσεων σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. 

Ο Επιχειρησιακός Σχεδιασμός για τη διαχείριση των κινδύνων και των κρίσεων πρέπει να στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: στον Επιστημονικό κόσμο, στην Πολιτεία και τους Επιχειρησιακούς Φορείς και στον Πολίτη. 

Οι Επιστήμονες θα πρέπει, μέσα από συντεταγμένες διαδικασίες, να συμβάλουν στη διερεύνηση όλων των θεμάτων που περιλαμβάνονται στα πλαίσια της διαχείρισης, με ό,τι πιο καινοτόμο και νέο υπάρχει διεθνώς και, κυρίως, εφαρμόσιμο. 

Η Πολιτεία και οι Επιχειρησιακοί Φορείς πρέπει να προσεγγίσουν και να αφομοιώσουν με σοβαρότητα και όχι με πολιτικές σκοπιμότητες την επιστημονική γνώση και πληροφόρηση. 

Τέλος, ο Πολίτης πρέπει να είναι ενημερωμένος για τους κινδύνους τους οποίους διατρέχει, τόσο μέσα από προσωπική πρωτοβουλία όσο και μέσα από ενημερωτικές και εκπαιδευτικές δράσεις.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι οι γεωδυναμικοί και υδρομετεωρολογικοί κίνδυνοι, λόγω της κλιματικής κρίσης, θα αποκτήσουν μια τρομερή δυναμική και πολυπλοκότητα σε συχνότητα, ένταση και κλίμακα και θα πρωτοεμφανιστούν σε περιοχές που μέχρι σήμερα θεωρούνταν ασφαλείς, μετατρέποντας με αυτόν τον τρόπο τη σημερινή πραγματικότητα που βιώνουμε σε μια νέα κανονικότητα. 

*Ο Δρ Ευθύμης Λέκκας είναι Καθηγητής Δυναμικής, Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών "Στρατηγικές Διαχείρισης, Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων" του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας