του Θοδωρή Γιάνναρου*

Με τον όρο "μαγικός ρεαλισμός στην πολιτική”, περιγράφεται η παραδοξότητα της συμπλοκής δύο κατά συνθήκη αντιθέτων εννοιών. Φαινομενικά πρόκειται για έναν απόλυτα παράλογο ή ανορθόδοξο συγκερασμό, σα να ήθελε κάποιος να συμφιλιώσει την αλήθεια με το ψέμα ή ν’ αντιπαραθέσει τον σκοπό της πολιτικής με τη σημερινή πραγματικότητα της πολιτικής.

Ο μαγικός ρεαλισμός χαρακτηρίζεται από δύο, συγκρουσιακές και/ή αλληλένδετες μεταξύ τους αντιλήψεις του κόσμου της πολιτικής και των αξιών που αυτή θα έπρεπε να πρεσβεύει. Από τη μία η αισθητηριακή αντίληψη – η μέθοδος που καλύπτεται από μιαν απέχθεια ή έναν φόβο θα έλεγε κανείς, απέναντι στην κριτική του ορθολογισμού της κοινωνίας των πολιτών και από την άλλη η εξωαισθητηριακή αντίληψη – η μέθοδος δηλαδή που σκέπτεται διαισθητικά και συμπλέκεται με την ιδιοτέλεια και τα συμφέροντα στις πλείστες των περιπτώσεων. Αυτός ο συγκερασμός μάλιστα δεν γίνεται με την αντιπαράθεση του "ιδεατού στην πολιτική” στην εκλογικευμένη οπτική της πραγματικότητας αλλά με την αποδοχή της "ιδιοτέλειας στην πολιτική”, επίσης ως πραγματικότητας –ή ακόμα καλύτερα ως αναπόσπαστου τμήματος  της πραγματικότητας…

Η διαφορά λοιπόν από το ξεκάθαρα ιδιοτελές και φαύλο, είναι ουσιαστική γιατί εδώ αυτά τα δύο τίθενται στον κανονικό και σύγχρονο κόσμο, συμπλέκονται σε αυθεντικές περιγραφές πολιτικών πράξεων και κοινωνικών δομών, ως τμήμα του κόσμου της πολιτικής, εύλογο και καθημερινό. 

Αν ο λατινοαμερικανικός μαγικός ρεαλισμός εκφράζει την καθημερινότητα των λαών της Λατινικής Αμερικής, ο μαγικός ρεαλισμός στην Ελλάδα εκφράζει την καθημερινότητα των πολιτών της χώρας μας, τα τελευταία διακόσια περίπου χρόνια.

Ο μαγικός ρεαλισμός στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από ένα λογοτεχνικό κίνημα που άνθισε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα και προσδιορίζεται ως μια καθαρά υφολογική ανησυχία και ενδιαφέρον για ανάδειξη του μη πραγματικού ή αλλόκοτου ως κάτι καθημερινό και γνώριμο. Δεν είναι μια λογοτεχνική έκφραση φανταστική η μαγική, αλλά ο σκοπός του είναι περισσότερο  να εκφράσει τα συναισθήματα παρά να καταλήξει να τα προκαλεί και - πάνω απ’ όλα - είναι μία γενναία στάση απέναντι στην υπεράσπιση της πραγματικότητας.

Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά εμφανίζονται στην πλειονότητα των πολιτικών πράξεων ως το "πάντρεμα” του ρεαλιστικού στοιχείου με αυτό του φανταστικού ή/και του αναληθούς, ως… χαρακιές πάνω στο χρόνο:

Εξαγγελίες και υποσχέσεις με φανταστικά στοιχεία και λεπτομέρειες, που οι πολίτες τα αντιλαμβάνονται ως μέρος της πραγματικότητας.

Φανταστικά στοιχεία και ενδεχομένως σκοπίμως μη αληθινά, αλλά που συνήθως δεν πραγματοποιούνται ποτέ.

Εξέχουσα θέση της πλύσης εγκεφάλου στον τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας από μεγάλο μέρος των πολιτών!

Όσον αφορά στο περιρρέον κοινωνικό περιβάλλον, τα περισσότερα στοιχεία αφορούν στα  επίπεδα φτωχοποίησης και κοινωνικής περιθωριοποίησης των πολιτών, μέρη στα οποία όμως η φανταστική αντίληψη είναι συνήθως παρούσα.

Οι πολιτικές εξαγγελίες είναι μεν πραγματικές, αλλά εμπεριέχουν μια συνυποδήλωση φανταστική, καθώς πολλά από τα εξαγγελλόμενα είναι νομοτελειακά παντελώς απίθανο να γίνουν πράξη. 

Το παρόν μπλέκεται με το παρελθόν και το μέλλον  - αναμνήσεις και εξελίξεις δηλαδή.

Για κάποιο λόγο, ο μαγικός ρεαλισμός στην ελληνική πολιτική γεννήθηκε μέσα στη Βουλή των Ελλήνων, αμέσως μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Τούρκους! Είναι ένας χώρος όπου ιδιοτελή όνειρα και πραγματικότητα συγχωνεύονται… και κάπου εκεί  - στο μυαλό τους, οι πολιτικοί μας απογειώνονται σαν τον Ίκαρο, αλλά ακόμα και αυτός ο μαγικός ρεαλισμός έχει τα όριά του…

Ο μαγικός ρεαλισμός όμως, από την πλευρά των πολιτών, απέναντι στη φαυλότητα του πολιτικού συστήματος, είναι μια αντίδραση ενάντια στη σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν. Είναι καθαρά επαναστατικός… αμφισβητεί και καταρρίπτει την εξουσία, καταγγέλλει τις κοινωνικές αδικίες  και αποδέχεται ακόμα και το αλλόκοτο ως κομμάτι της πραγματικής ζωής.

Με άλλα λόγια ο πραγματικός μαγικός ρεαλισμός είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία και μια ισορροπημένη στάση ζωής, που συγκρούεται με εκείνον που οι πολιτικοί και το πολιτικό σύστημα προωθούν…

*Ο κ. Θοδωρής Γιάνναρος είναι μοριακός βιολόγος - γενετιστής.