του Σπύρου Ν. Λίτσα *

Η συλλογική απογοήτευση που διαπερνά τη χώρα ως ένα αόρατο παραλυτικό νέφος έχει σημαντικές επιπτώσεις στον τρόπο που το κράτος λειτουργεί, καθώς βέβαια και στα αντανακλαστικά της κοινωνίας. Κάποιος βλέπει τους Φιλανδούς να φιγουράρουν στην πρώτη θέση των πιο ευτυχισμένων πολιτών του πλανήτη και στη συνέχεια ψάχνει για τους Έλληνες αισθανόμενος τον ίλιγγο της ελεύθερης πτώσης στο κενό. Ποια τα αίτια αυτής της κατάστασης;

Είναι δυνατόν ένας λαός τόσο εξωστρεφής όσο αυτός των Ελλήνων να πάσχει από μια τόσο βαθιά κατάθλιψη; Και που μπορεί αυτή η κατάσταση να οδηγήσει;

Αν κάποιος προσπαθήσει να βρει την απαρχή της συλλογικής μας κατάθλιψης οφείλει να πάει στα πρώτα χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η Ελλάδα ανήκει στις νικήτριες δυνάμεις κι όμως έχει πρόβλημα όχι μόνο να προσαρμοσθεί στις νέες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που ανατέλλουν πάνω από το μισογκρεμισμένο Τείχος του Βερολίνου αλλά και να οικοδομήσει μια νέα Υψηλή Στρατηγική προσαρμοσμένη στις μεταψυχροπολεμικές αναγκαιότητες.

Για κάποια χρόνια η δομική αυτή αστοχία φτιασιδωνόταν με ευρωπαϊκά κονδύλια και κίβδηλες πεποιθήσεις περί μιας υλιστικής ευμάρειας που έμοιαζε με λαμπιόνια χριστουγεννιάτικων δέντρων στην είσοδο ξεχασμένων κωμοπόλεων την επομένη της Πρωτοχρονιάς.

Η είσοδος όμως της χώρας στη βαθιά δημοσιονομική κρίση ήταν το γεγονός αυτός που οδήγησε την ελληνική κοινωνία στον πυρήνα της κατάθλιψης. Τα εγχώρια δημόσια "Κατηγορώ" περί του "πιο διεφθαρμένου λαού", η καθίζηση στο βιοτικό επίπεδο, οι στενοί ορίζοντες που δημιουργεί η πενία απετέλεσαν τα στέρεα υλικά για την ανέγερση του καφκικού Πύργου της

Δυστοπίας στις ίδιες ακτές που κάποτε μια ελιά, ένα πλοίο και ένα αμπέλι έφταναν για να αρχίσουμε ξανά από την αρχή όπως μας έλεγε ο ποιητής.

Από την κρίση μέχρι και σήμερα σημαντικό εθνικό κεφάλαιο έχει χρησιμοποιηθεί ώστε να τονωθεί η μάκροοικονομική λειτουργία της χώρας ώστε να μπορέσει η μικρό-οικονονομική καθημερινότητα να πάρει ξανά τα πάνω της, αλλά δεν δόθηκε σημασία στην ενίσχυση του συλλογικού θυμικού. Δεν δόθηκε το απαραίτητο ενδιαφέρον στο ότι ο Ελληνικός λαός περνά μια παρατεταμένη κατάθλιψη, ούτε συζητάται η μεθοδολογία επιστροφής της αισιοδοξίας στον πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας. Δεν ήμασταν ποτέ η χώρα που το θεσμικό δικαίωμα στην αναζήτηση της Ευτυχίας υφίστατο έστω και ως πολιτικό σύνθημα. Κι αυτό γιατί το Ελληνικό κράτος έχει οικοδομηθεί πάνω σε μια συνταγματική συνθήκη αντανάκλασης του Σεφερικού αδιεξόδου που μιλά για τον κλειστό τόπο: "Ο τόπος μας είναι κλειστός, όλο βουνά που έχουν σκεπή το χαμηλό ουρανό μέρα και νύχτα. Δεν έχουμε ποτάμια, δεν έχουμε πηγάδια, δεν έχουμε πηγές. Μονάχα λίγες στέρνες, άδειες κι αυτές. Που ηχούν και που τις προσκυνούμε. Ήχος στεκάμενος, κούφιος, χίδιος με τη μοναξιά μας, ίδιος με την αγάπη μας, ίδιος με τα σώματά μας…"

Είναι φανερό πως τρεφόμαστε όχι από το δικαίωμα στην αναζήτηση της ευτυχίας αλλά από τη σχεδόν μαζοχιστική αναζήτηση στο δράμα. Κρυβόμαστε πίσω από τις πολλές και αδιαμφισβήτητες τραγωδίες που χαρακώνουν την καθημερινότητα μας, προκρίνοντας μια παθητικότητα που καταλήγει στο "τίποτε δεν αλλάζει στον τόπο αυτό".

Και ο κύκλος της κατάθλιψης μεγαλώνει και πλέον ο κίνδυνος να ρουφήξει το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας σε μια συνθήκη ολιστικού αποσυντονισμού είναι υπαρκτός. Κι όλα αυτά ενώ οι προκλήσεις πραγματώνουν την τελική κύκλωση, ζητώντας να βρουν χώρο να αναπτυχθούν ως ζιζάνια σε κήπο που έχει αφεθεί στη φαντασία της φύσης. Σε μια τέτοια συνθήκη συλλογικής απορρύθμισης από που θα αντλήσουμε τη δύναμη για να βρούμε λύσεις στην κλιματική κρίση που πια χτυπά την πόρτα μας; Πώς θα κάνουμε τις απαραίτητες υπερβάσεις για να μπούμε στη νέα φάση συστημικής εξέλιξης του διπολικού πολυμερισμού; Πώς θα αντιμετωπίσουμε τα νέα, τα μεγάλα και σημαντικά που ήδη βρίσκονται εδώ;

Τα ερωτήματα είναι ρητορικά γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει επιλογή. Είτε θα βρούμε τη δύναμη να εξέλθουμε το μαύρο κύκλο της συλλογικής κατάθλιψης που μας κατατρέχει, είτε θα υποκύψουμε υπό το βάρος των αδιεξόδων που πλέον λειτουργούν ως σφύρα και ως άκμονα. Στην πορεία αυτή σημαντικό ρόλο έχει ο πολιτικός κόσμος. Αρκεί να αντιληφθεί το θεσμικό του χρέος απέναντι στις επόμενες γενιές. Όπως και στην προσπάθεια αυτή κομβικό ρόλο έχει και η κοινωνία. Αρκεί να αντιληφθεί την ευθύνη της ως θεματοφύλακα των θεσμών σε χρόνο παρόντα με αντηχήσεις μέλλοντα.

* Καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Grenoble.  Διευθυντής Έκδοσης της επιστημονικής σειράς International Relations in the Eastern Mediterranean and the Gulf Region του εκδοτικού οίκου Routledge.  Οι δυο νέες μονογραφίες του, "Διεθνείς Σχέσεις από την Αρχή: Θεωρητικοί Αναστοχασμοί", Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Smart Instead of Small: The Case of the United Arab Emirates,Springer  κυκλοφορούν σε Ελλάδα και εξωτερικό.