Του Σπύρου Ν. Λίτσα

Κοιτώντας τις διεθνείς εξελίξεις σήμερα ο πολίτης του δυτικού κόσμου βιώνει το σύνδρομο της παραζάλης. Οι ιδεολογίες του 19ου και του 20ου αιώνα δεν υφίστανται πια, οι τεχνολογικές εξελίξεις δημιουργούν μια πραγματικότητα που, τουλάχιστον σε επιφανειακό επίπεδο, είναι πολύ πιο "εύκολη" και σίγουρα πιο γρήγορη από ό,τι παλαιότερα, κι όμως οι δυτικές κοινωνίες δείχνουν όχι μόνο πως δεν πατούν γερά στα πόδια τους αλλά και αναδεικνύουν μια διστακτική θέση απέναντι στο σύνολο των δυνάμεων αυτών που εκφράζουν τις μη δημοκρατικές, μη φιλελεύθερες, μη ουμανιστικές αρχές που οδήγησαν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην οικοδόμηση του "Ελεύθερου Κόσμου".

Ο οντολογικός αυτός δισταγμός δεν έχει να κάνει με το ότι βιώνουμε τις στρατηγικές αναγκαιότητες της διαρκούς εξισορρόπησης, όπως επιβάλει το περιβάλλον της πυρηνικής σκληρής ισχύος. Ούτε επίσης έχει να κάνει με το ότι ο δυτικός κόσμος έχει χάσει την εμπιστοσύνη του απέναντι στις δυναμικές προοπτικές που ο πόλος του Ελεύθερου Κόσμου έχει, σε σύγκριση με τον Αυταρχικό Πόλο. Αντιθέτως, εδράζεται σε μια δομική αδυναμία να γίνει κατανοητό πως οι θεσμικές ωριμάνσεις εντός της Δύσης όχι μόνο έχουν καθυστερήσει πολλές δεκαετίες τώρα αλλά έχουν φτάσει πλέον σε ένα σημείο που εξαιτίας της μη εξέλιξης υφίσταται ο πραγματικός κίνδυνος της αποσάθρωσης.  

Οι αναλυτές και οι πολιτικοί που θα εκλάβουν την άνοδο της οργής των αγροτών ως κινητικότητα των αντιευρωπαϊκών μαζών της Γηραιάς Ηπείρου λανθάνουν συνολικά. Η αποτυχία της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής να κατανοήσει ότι η κλιματική κρίση επηρεάζει όχι μόνο τον παραγωγικό ιστό αλλά και τις δομές κατανάλωσης και ότι χρειάζεται συνολική αναμόρφωση ώστε να διατηρηθεί η ζωτικότητα του πρωτογενούς τομέα έχει τις ρίζες της στο γεγονός ότι οι Βρυξέλλες έχουν μια συμβατική αίσθηση περί των βασικών καλλιεργειών του ευρωπαϊκού χώρου, δίχως να υφίσταται μια γενική αναμόρφωση των διαφορετικών καλλιεργειών που δεν θα εξαντλείται στην Ανατολική Ευρώπη αλλά θα αφορά μετά από χρόνια και τον Ευρωπαϊκό Νότο. Όλα αυτά όμως υπό το φάσμα των δυναμικών αγροτικών καλλιεργειών που δεν θα προκρίνουν το ποσοτικό έναντι του ποιοτικού. 

Σε ενεργειακό επίπεδο, είναι σημαντικό να ακουστεί πως η Ευρώπη έχει καθυστερήσει σημαντικά στην υιοθέτηση μιας ευρείας πολιτικής ατζέντας που θα προετοιμάζει οικονομία και κοινωνία για τη μετάβαση από την οικονομία του πετρελαίου στις οικονομίες εναλλακτικών πηγών ενέργειας με ταυτόχρονη προετοιμασία των αστικών κέντρων της ηπείρου για τη μετατροπή τους σε κέντρα χαμηλού ή μηδενικού ενεργειακού αποτυπώματος. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι σημαντικός καιρός χάθηκε μέχρι να απεγκλωβισθεί η Ευρωπαϊκή οικονομία από τη Ρωσική ενεργειακή ατζέντα και ασφαλώς θα είχε δίκιο. Είναι πλέον όμως ο καιρός ώστε η ενεργειακή ατζέντα να τεθεί σε ένα νέο επίπεδο προετοιμασίας για τη μετάβαση στο επόμενο, κανονιστικά εξελισσόμενο, στάδιο ευρωπαϊκής ενεργειακής ύπαρξης.

Η ωρίμανση των Ευρωατλαντικών σχέσεων περνά κι αυτή μια μακρά περίοδο καθυστέρησης των εξελίξεων. Η Σουηδία είναι πλέον μέλος του ΝΑΤΟ αλλά με σημαντική καθυστέρηση και με τις εσω-ΝΑΤΟικές Πέμπτες Φάλαγγες να αισθάνονται πως κέρδισαν από την οπορτουνιστική και καθ’ όλα φιλορωσική στάση που κράτησαν, που στην περίπτωση της Άγκυρας κυρίως έχει εγκαταλειφθεί κάθε προσπάθεια να καλυφθούν τα ίχνη των στενών δεσμών, τόσο σε επίπεδο ηγετών όσο και σε επίπεδο βαθέων κρατικών δομών.

Το σύνδρομο της παραζάλης κρατά τη Δύση εγκλωβισμένη σε ένα θάλαμο που παράγεται μεγαλύτερη οχλοβοή παρά έργο. Κι όμως, οι καιροί απαιτούν το αντίθετο. Αν η εμφάνιση του Μαύρου Κύκνου COVID-19 μας υπενθύμισε πως η ανθρώπινη ζωή δεν εξελίσσεται υπό ανελαστικών βεβαιοτήτων, κι αν η δεύτερη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μας υπενθύμισε πως η Ειρήνη στην Ευρώπη δεν αποτελεί μεταφυσική βεβαιότητα αλλά πολιτική συνθήκη, η τρομοκρατική επίθεση της 8ης Οκτωβρίου των Παλαιστινιακών τζιχαντιστικών ομάδων εναντίον του Ισραήλ έχει πλέον μεταθέσει τα χρονικά όρια έναρξης μιας νέας συστημικής εποχής, αυτή του Διπολικού Πολυμερισμού, από το ασαφές μέλλον στο συγκεκριμένο παρόν. Το Σύνδρομο της Παραζάλης οφείλει να παύσει για τη Δύση, εξαιτίας του ότι οι διεθνοπολιτικές συνθήκες ακολουθούν μια ασύμμετρη χρονικά κλιμάκωση με αυξητικές τάσεις και, ως εκ τούτου, δεν υπάρχει η πολυτέλεια του "πέρι άλλων τυρβάζειν".  

*Καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Grenoble.  ΔιευθυντήςΈκδοσηςτηςεπιστημονικήςσειράς International Relations in the Eastern Mediterranean and the Gulf Region τουεκδοτικούοίκου Routledge.  Οι δυο νέες μονογραφίες του, "Διεθνείς Σχέσεις από την Αρχή: Θεωρητικοί Αναστοχασμοί", Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας και SmartInsteadofSmall: TheCaseoftheUnitedArabEmirates,Springer κυκλοφορούν σε Ελλάδα και εξωτερικό.