Του Σπύρου Ν. Λίτσα*

Πριν λίγες ημέρες η είδηση πως η Ιαπωνική οικονομία μπήκε σε ύφεση θορύβησε το διεθνές σύστημα, δίχως να είμαι σίγουρος πως έφτασε και στο εσωτερικό της χώρας μας αφού εμείς παραδοσιακά ιεραρχούμε τη σημαντικότητα των ειδήσεων με άλλα κριτήρια και σταθμίσεις. Κι όμως, αν για μια μόνο μια στιγμή αποφασίζαμε να βγούμε από το καβούκι της έσω-τριβής και ρίχναμε μια ματιά στον διεθνοπολιτικό ορίζοντα, θα διαπιστώναμε πως τα νέα της Ιαπωνίας δημιουργούν σοβαρή συστημική αναταραχή για λόγους όχι προφανείς. 

Το τελευταία τετράμηνο του 2023 το ΑΕΠ της Ιαπωνίας μειώθηκε κατά 0,4%, ενώ η πτώση των μηνών του καλοκαιριού έφτασε στο 3,3%. Ειδικοί στα Δημοσιονομικά βλέπουν μια απόφαση στρατηγικής συρρίκνωσης της Ιαπωνίας που μειώνει τη διεθνή της απήχηση, άρα και τους επηρεασμούς από τη διεθνή σφαίρα ώστε να πετύχει τη διόρθωση στρεβλώσεων στον παραγωγικό της τομέα που δημιουργήθηκε από την απότομη μετάβαση από την "κλειστή" περίοδο COVID-19 στο επίπεδο μάκρο-οικονομίας σε αυτή της post-COVID19 εποχής. 

Σε τι μπορεί αυτό να απασχολεί την Ελληνική οικονομία και γενικότερα την Ευρώπη αυτή η εξέλιξη; Σε επίπεδο Θεωρία των Διεθνών Σχέσεων οι κινήσεις της Ιαπωνίας ερμηνεύονται ως επιλογές αντιστροφής της θεωρίας της Αλληλεξάρτησης. Αν στο Διεθνές Σύστημα η λειτουργία των κρατών βασίζεται στη αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων, με την εξέλιξη σε ένα τμήμα του συστήματος να επηρεάζει προοδευτικά και τα άλλα, είτε σε επίπεδο ασφάλειας, είτε σε επίπεδο ανάπτυξης, τότε είναι προφανές πως η Ιαπωνία επιδιώκει να μειώσει το επίπεδο επηρεασμού που δέχεται από τη διεθνή σφαίρα μειώνοντας παράλληλα τη δική της οικονομική έκθεση [exposure] σε διεθνές επίπεδο. Ποια είναι τα σημεία αυτά που δημιουργούν ανησυχία στην Ιαπωνία;

Σίγουρα οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και πιο συγκεκριμένα η μεγάλη κρίση που φαίνεται να ξεκινά στην περιοχή με τη σταδιακή "διέγερση" της λειτουργίας της επονομαζόμενης Σιιτικής  Ημισελήνου δημιουργεί σημαντικά θέματα τόσο σε επίπεδο ασφάλειας, όσο και σε επίπεδο παγκόσμιας οικονομικής και εμπορικής δραστηριότητας. Το παράδειγμα των Χούθι και το μεγάλο πρόβλημα που δημιουργείται στο επίπεδο της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα λόγω των τρομοκρατικών επιθέσεων που η συγκεκριμένη Σιιτική ομάδα της Υεμένης έχει εξαπολύσει σε πλοία δυτικών συμφερόντων αποκαλύπτει τη ρευστότητα που πλέον περνά από το επίπεδο της Ασφάλειας σε αυτό της Οικονομίας, ένα κανονιστικό δηλαδή σχήμα δράσης/αντίδρασης και πολυεπίπεδων συνεπειών. Και η ρευστότητα αυτή αυξάνει ακόμη περισσότερο αν γίνουν οι απαραίτητες συνδέσεις που μοιάζουν με την παραδοσιακή ρωσική κούκλα Μπάμπουσκα, ένα πρωτόλειο αλλά εξόχως επιτυχημένο σχήμα της έννοιας της αλληλεξάρτησης που διαπερνά διεθνή πολιτική και διεθνή οικονομία σήμερα. Οι Χούθι ελέγχονται από το Ιράν, το Ιράν ελέγχεται από την Κίνα, το επίπεδο της τριβής ξεπερνά τα δεδομένα όρια της Μέσης Ανατολής και πλέον εισέρχεται στον πυρήνα της διεθνούς συστημικής πραγματικότητας με την ανάδειξη μιας νέας δομής πολικότητας που αναμορφώνει το διεθνές περιβάλλον συνολικά.

Ο επηρεασμός των διεθνών οικονομικών ροών επηρεάζει τη λειτουργία της δυτικής ατμομηχανής, των ΗΠΑ. Αν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να μειώσουν κι αυτές το exposure τους σε επίπεδο παγκόσμιας λειτουργίας της οικονομίας, τότε αυτομάτως οι Ευρωπαϊκές οικονομίες που δεν έχουν ούτε τις αυτοματοποιήσεις σε επίπεδο αποφάσεων, ούτε τις θεσμικές αλληλοκαλύψεις θα βρεθούν περισσότερο εκτεθειμένες στις συστημικές αναταράξεις σε μια στιγμή που οι "σοβαροί παίκτες" θα περιμένουν να περάσει η μπόρα ή να δουν το σχηματισμό των νέων εδαφών αφού πλέον η διεθνοσυστημική παλίρροια ολοκληρώσει τον κύκλο της.

Με τι ασχολείται σήμερα η Ευρώπη; Με ένα σημαντικό πρόβλημα στον παραγωγικό ιστό της αγροτικής οικονομίας, σημάδι του ότι η Κοινή Αγροτική Πολιτική χρειάζεται επειγόντως αναμόρφωση, με την αδυναμία των εθνικών οικονομιών να αντιμετωπίσουν τις αυξητικές πιέσεις του πληθωρισμού σε επίπεδο μίκρο-οικονομίας, με θέματα που έχουν να κάνουν με το προσφυγικό και τη μετανάστευση και ασφαλώς με την άνοδο της άκρας Δεξιάς που όμως δεν είναι ούτε ένας Μαύρος Κύκνος ως προς την άποψη της ερμηνείας των αιτιών, ούτε ένας δισεπίλυτος γρίφος ως προς την κατανόηση των συνεπειών που τυχόν παρεκκλίσεις από το υπάρχον πολιτειακό επίπεδο μπορούν να δημιουργήσουν στο Ενωσιακό εγχείρημα. 

Με πολύ απλά λόγια, ενώ οι "μεγάλοι παίκτες" στη διεθνή σκακιέρα, ο ένας μετά τον άλλο προβαίνουν σε "Μεγάλο Ροκέ", με τον "Πύργο" να μειώνει την έκθεση του Βασιλιά, στην Ευρώπη παρατηρούμε πως Αξιωματικοί και Ίπποι συναγωνίζονται για το ποιος θα κάνει το πιο ευφάνταστο άνοιγμα, δίχως να υπολογίζεται πως οι διάδρομοι που αφήνονται ανοικτοί φέρνουν πιο κοντά ένα Σάχ, ή ακόμη και ένα Μάτ. Εισερχόμαστε σε κρίσιμους καιρούς, αλλά δεν είμαι σίγουρος πως η μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων φτάνει στις Βρυξέλλες και στο Στρασβούργο, ή έστω κάνει κάποιους να στρέψουν στο βλέμμα προς τον διεθνή ορίζοντα. Όπως επίσης δεν είμαι σίγουρος αν ένα "Μεγάλο Ευρωπαϊκό Ροκέ" θα σώσει την παρτίδα για όλους, μιας και θα αφήσει αρκετά πιόνια εκτεθειμένα. Και σε αυτό το σημείο φαίνεται η σημαντική στρατηγική στόχευση για την Ελλάδα που δεν πρέπει να εμφανίσει ξανά τον εαυτό της ως Ιφιγένεια, όπως έγινε το 2010.