Του Σπύρου Ν. Λίτσα

Tι ήταν τελικώς το Πολυτεχνείο; Η σπουδαιότερη στιγμή ενός κομματιού μιας γενιάς, αυτής των γονιών μας, που τώρα δυσανασχετεί με την παρέμβαση μιας "τσογλανοπαρέας που κάνει κριτική", όπως λέει και ο στίχος του αειθαλούς Διονύση Σαββόπουλου;

Ένα ιστορικό συμβάν που έχει αρχίσει πλέον και μελετάται ενδελεχώς, μέσω της ανάδειξης πρωτογενών πηγών; Μια ευκαιρία αναβίωσης του ενστικτώδους αντιαμερικανισμού που τμήμα της ελληνικής κοινωνίας έμαθε να λειτουργεί υπό τη σκέπη του με στόχο να κρύβει τα πολλά συλλογικά ιστορικά λάθη;

Πέμπτη βράδυ γράφεται το σημείωμα αυτό. Την Τρίτη στο Πανεπιστήμιο εκείνες και εκείνοι με τη λάμψη των είκοσι χρόνων τους στα μάτια εκμεταλλεύονται τον ήπιο ακόμη καιρό, φτιάχνουν τα πανό που θα σηκωθούν στην πορεία της 17ης στον ανοικτό χώρο εμπρός της εισόδου. Κάθομαι και τους κοιτώ διακριτικά. Θέλω να πιάσω κουβέντα μαζί τους. Να κατανοήσω τι σημαίνει γι’ αυτούς η επέτειος της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο το 1973. Δεν το κάνω όμως. Στα όμορφα 20 σου δικαιούσαι να ζήσεις τη στιγμή δίχως να πρέπει να απαντήσεις στα αμείλικτα γιατί. Φεύγω σφυρίζοντας το εμβατήριο του Μίκη πάνω στους θαυμάσιους στίχους του αγαπημένου μου Σέφερη. "Λίγο ακόμη θα ιδούμε τις αμυγδαλιές να ανθίζουν..." κι ας είμαστε στο κατώφλι άλλου ενός χωλού Χειμώνα.

Τετάρτη μεσημέρι μέσα στο αυτοκίνητο η κόρη μου με ρωτά τι έγινε στο Πολυτεχνείο. Της λέω πως θα το συζητήσουμε την Παρασκευή. Γυρίζω σπίτι και κλείνομαι στο γραφείο. Κατεβάζω φωτογραφίες από την εξέγερση, βίντεο, τραγούδια, ποιήματα. Δεν θα της εξιστορήσω εγώ τι έγινε. Θα τα δούμε μαζί και θα συζητήσουμε μετά. Θέλω να ακούσω τι εντύπωση της κάνουν αυτά που θα δει. Μια εικόνα χίλιες λέξεις...

Θυμάμαι ακόμη την πρώτη φόρα που άκουσα για την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είμαι στη δεύτερη τάξη του Δημοτικού. Είναι το 1981. Είναι κυβέρνηση λίγων εβδομάδων το ΠΑΣΟΚ και τα πάντα εορτάζονται με ένταση, ίσως λίγη περισσότερη από ό,τι θα έπρεπε για μικρά παιδιά στο Δημοτικό. Επέστρεψα σπίτι και ρώτησα κι εγώ τους γονείς μου τι έγινε στο Πολυτεχνείο. Η συζήτηση ήταν ρηχή, στην τσέπη μου όμως είχα διπλωμένο ένα τρικάκι από τα πολλά που είχαν γεμίσει την αυλή του σχολείου μας και που ο Παναγιώτης, η Σίσυ, ο Στέλιος, η Λίλα και εγώ κοιτούσαμε με δέος, δείχνοντας ένα τανκ να σημαδεύει την Πύλη του Πολυτεχνείου και γύρω σκοτάδι.

Θυμάμαι τη Λίνα στο σπίτι τους στην Κυψέλη, ο Ηλίας αποφεύγει να μιλήσει για εκείνες της ημέρες. Ήταν και οι δυο στην εξέγερση του Πολυτεχνείου στη Θεσσαλονίκη. Μου λέει πως αυτό που θυμάται ήταν το απόλυτο σκοτάδι και τις καύτρες από τα τσιγάρα των απέναντι. "Μάλλον φοβούνταν κι αυτοί όσο και εσείς" της είχα πει. "Μάλλον" μου είχε απαντήσει. Τότε η Πολυτεχνική Σχολή βρισκόταν εκτός της πόλης. Η Θεσσαλονίκη τελείωνε στο Συντριβάνι. Σήμερα το κενό αυτό γεφυρώνεται από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Το φως απέναντι από το σκοτάδι. Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο σηματοδότης της ελευθεροφροσύνης που οικοδομείται εντός των αμφιθεάτρων από τους συμμετέχοντες της ελληνικής παιδείας.

Τι είναι τελικώς η εξέγερση του Πολυτεχνείου; Το ερώτημα παραμένει εν μέσω τόσων παρενθετικών προτάσεων. Για εμένα είναι η εμπράγματη αποτύπωση των αγαπημένων στίχων του Καβάφη "Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου...", έστω κι αν αυτή η γενιά που πραγμάτωσε τον άθλο ξεχάστηκε κάπου εκεί στο μεσοστράτι της ζωής της. Ας είναι, δικαίωμα των μετά είναι να κρίνουν τους πριν.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί μια γνήσια πράξη φιλελεύθερης εναντίωσης απέναντι στην προσπάθεια κάλυψης των Απριλιανών του τυραννικού και πατριδοκάπηλου λαϊκισμού τους πίσω από έωλες, καινοφανείς, διαδικασίες. Μια γνήσια πράξη γενναιότητας που κατασπαταλήθηκε στην άχαρη δεκαετία του ‘80 και δομείται ξανά μέσα από τις μαρτυρίες αυτών που έζησαν τα γεγονότα, απελευθερωμένοι πλέον από την επιβολή φορμαλιστικών εξισώσεων.

Τι είναι τελικώς η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου; Μια μεγάλη ευκαιρία! Η πατρίδα θα κάνει το βήμα πέρα από τη λήθη όταν οι πολιτικοί ηγέτες του δημοκρατικού τόξου εμφανιστούν μαζί, εμπρός στο γλυπτό του Μέμου Μακρή για να αποδώσουν τιμή στην ημέρα ενώ με κάποια μεταφυσική αντίφαση του Ιστορικού αχρονισμού θα αντηχεί ξανά ο ραδιοφωνικός σταθμός των Ελεύθερων Πολιορκημένων καλώντας τους Έλληνες να είναι "όλοι Ενωμένοι".

Και τότε θα ανθίσουν ξανά οι αμυγδαλιές που είχαν πάρει να μαραίνονται καιρό αλλά που τις είδαμε όλοι να καταρρέουν εμπρός μας το 2010, όταν ήταν πλέον πολύ αργά...

* Ο Σπύρος Λίτσας είναι Καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας