Ο θάνατος του Γεβγκένι Πριγκόζιν, του αρχηγού των μισθοφόρων της Wagner, έχει πυροδοτήσει έντονες φήμες για το μέλλον του πιο επικίνδυνου ιδιωτικού στρατού στον πλανήτη.

Στην πραγματικότητα, η απώλειά του μπορεί να μην επιφέρει σημαντικές αλλαγές.

Κάποιος άλλος υπολοχαγός της Wagner μπορεί εύκολα να καλύψει το κενό ηγεσίας που άφησε ο θάνατος του Πριγκόζιν και του Ντμίτρι Ούτκιν, του αναπληρωτή αρχηγού του και απόστρατου αξιωματικού των ειδικών δυνάμεων του ρωσικού στρατού, που αποτελούσε επίσης ηγετικό μέλος της ομάδας Wagner.

Μετά την αποτυχημένη ανταρσία του Πριγκόζιν τον Ιούνιο, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ανάγκασε πολλούς μισθοφόρους της Wagner να παραδώσουν τα όπλα τους στον ρωσικό στρατό, ικανοποιώντας την επιθυμία των στρατηγών του. Αλλά οι καλύτεροι μαχητές της Wagner βρίσκονται στην Αφρική. Τις προηγούμενες μέρες κυκλοφόρησαν δημοσιεύματα ότι η ρωσική κυβέρνηση προσπαθεί να αποκτήσει τον έλεγχο των δραστηριοτήτων της εταιρείας στην Αφρική, που αποτέλεσαν τον θεμέλιο λίθο για τη στρατιωτική επιχείρηση του Πριγκόζιν. Κι αυτό γιατί απλούστατα πρόκειται για μια πολύ προσοδοφόρα δραστηριότητα για τον κ. Πούτιν, ώστε να επιτρέψει να διαλυθεί πλήρως.

Στην πραγματικότητα, το επιχειρηματικό μοντέλο που ανέπτυξε ο Πριγκόζιν με βασικό άξονα τον στρατό της Wagner είναι τόσο επιτυχημένο που έχει καταστεί εγχειρίδιο για τους επίδοξους οπλαρχηγούς μισθοφορικών δυνάμεων, ενθαρρύνοντας ενδεχομένως τις ανερχόμενες παραστρατιωτικές δυνάμεις να εμπλακούν σε ασταθείς περιοχές, να επιβληθούν με παρόμοιες αδίστακτες και βίαιες πρακτικές και να αρπάξουν φυσικούς πόρους.

Τα τελευταία 10 χρόνια, οι ομάδες μισθοφόρων σε όλο τον κόσμο έχουν πολλαπλασιαστεί και έχουν γίνει πιο τολμηρές, καθώς με τον τερματισμό των στρατιωτικών συμβάσεων στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, η "δεξαμενή” των υποψήφιων μισθοφόρων έχει διευρυνθεί ενώ και οι κανόνες περί χρήσης ιδιωτικών στρατιωτικών δυνάμεων έχουν διαβρωθεί. Οι μισθοφόροι εκτιμάται ότι διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη δολοφονία του προέδρου της Αϊτής Ζοβενέλ Μοΐζ το 2021, συγκρούστηκαν εμφανώς με τα αμερικανικά στρατεύματα στη Συρία και δημιούργησαν μια "δεξαμενή πληρωμένων όπλων” στη Λιβύη.

Όταν εργαζόμουν στη βόρεια και υποσαχάρια Αφρική ως εργολάβος του στρατού, μεταξύ 2003 και 2013, συμμετείχα σε αυτήν την παράνομη και ισχυρή αγορά "δύναμης”. Το οικοσύστημα διέθετε όλα τα απαραίτητα στοιχεία - ιδιωτικούς κατασκόπους, χειριστές, μισθοφόρους, μηχανισμούς προπαγάνδας. Διαπίστωσα ιδίοις όμμασι ότι αυτό το "χαλαρό” δίκτυο μπορούσε να διευρυνθεί συνολικά προκειμένου να καλύψει τη ζήτηση.

Αυτό συνέβη το 2015, όταν η Νιγηρία φέρεται να προσέλαβε μισθοφόρους από τη Νότια Αφρική και τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες προκειμένου να αντιμετωπίσει την ισλαμιστική οργάνωση Μπόκο Χαράμ. Όπως και κατά τη διάρκεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος στην Ισημερινή Γουινέα, το 2004. Είδα από πρώτο χέρι πώς ένα μοντέλο όπως αυτό του Πριγκόζιν μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ορισμένες από τις πιο ευάλωτες περιοχές του πλανήτη.

Αυτό δε το μοντέλο εξελίσσεται και γίνεται όλο και πιο αποτελεσματικό από το 2014 και μετά. Ο Πριγκόζιν προφανώς παρακολουθούσε επισταμένως, και με καιροσκοπικές διαθέσεις, τις περιοχές συγκρούσεων: οποιαδήποτε περιοχή πλούσια σε φυσικούς πόρους, με πολιτικές αντιπαλότητες, μετα-αποικιοκρατικές δυσαρέσκειες και έλλειψη κράτους δικαίου αποτελούσε πρόσφορο έδαφος για εκμετάλλευση.

Το σχέδιο που ακολουθούσε πιθανότατα ήταν το εξής: μόλις εντόπιζε κάποιο "κενό”, ενημέρωνε τον κ. Πούτιν και, εφόσον λάμβανε τις ευλογίες του, o κ. Πούτιν ανεπίσημα ενέκρινε τις επιχειρήσεις της Wagner, παρέχοντάς της, ορισμένες φορές, ακόμα και στρατιωτικό εξοπλισμό και κρίσιμες πληροφορίες. Η αποστολή περίπου 50.000 μισθοφόρων της Wagner στην Ουκρανία ήταν μόνο ένα μικρό μέρος των ευρύτερων δραστηριοτήτων της εταιρείας. (Ο κ. Πούτιν αρχικά αρνούνταν οποιαδήποτε σχέση με τις δραστηριότητες του Πριγκόζιν αλλά προσφάτως δήλωσε ότι η ομάδα Wagner χρηματοδοτούνταν από το ρωσικό κράτος).

Έχοντας πλέον τις ευλογίες του κ. Πούτιν, ο Πριγκόζιν προσέγγιζε τον υποψήφιο πελάτη, συνήθως τον αρχηγό ενός κράτους ή μια ομάδα πραξικοπηματιών, και πρότεινε μια συμφωνία. Θα τους προστάτευε από τυχόν πραξικοπήματα χρησιμοποιώντας τις δυνάμεις της Wagner και θα έφτιαχνε μια επίλεκτη στρατιωτική μονάδα για να τους υπηρετεί. Θα χρησιμοποιούσε επίσης ένα άλλο τμήμα της επιχειρηματικής αυτοκρατορίας του, τον μηχανισμό προπαγάνδας Internet Research Agency προκειμένου να σπιλώσει τις εγχώριες αντιπολιτευτικές φωνές, να καταστήσει δημοφιλή τον "πελάτη” του και να εκμεταλλευτεί ακόμη περισσότερο τη δυσαρέσκεια σε βάρος της Δύσης. Σε αντάλλαγμα, πιθανότατα ζητούσε δύο πράγματα. Πρώτον, το καθεστώς θα έπρεπε να άρει τους δεσμούς της χώρας με τη Δύση και να υποστηρίξει τα συμφέροντα της Ρωσίας. Δεύτερον, θα έπρεπε να δώσει πρόσβαση στη Ρωσία στους φυσικούς πόρους, όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο και χρυσό.

Αυτός ο μηχανισμός προφανώς βοήθησε τον Πριγκόζιν να πλουτίσει, αποφέροντάς του περίπου 250 εκατ. δολάρια από την εξόρυξη φυσικού αερίου από το 2018 και μετά, ενώ παρείχε στον κ. Πούτιν τη δέουσα ευελιξία που χρειαζόταν η Ρωσία στην προσπάθειά της να αποκτήσει επιρροή σε χώρες πλούσιες σε φυσικούς πόρους και να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η αξιοσημείωτη επιτυχία του μοντέλου που εφάρμοζε ο Πριγκόζιν και οι ακρότητες της Wagner έχουν ανησυχητικές επιπτώσεις σε μια εποχή όπου τα σπάνια ορυκτά και μέταλλα έχουν καταστεί κρίσιμης σημασίας για την κατασκευή ηλεκτρονικών προϊόντων ευρείας κατανάλωσης, εξοπλισμού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υλικών για αμυντικές τεχνολογίες εθνικής σημασίας, όπως η κατασκευή κβαντικού υπολογιστή. Ορισμένα από τα μεγαλύτερα, και ανέγγιχτα, αποθέματα αυτών των πόρων βρίσκονται σε εμπόλεμες περιοχές της Κεντρικής Αφρικής και της Νότιας Ασίας. Οι παραδοσιακές εταιρείες εξορύξεων δεν μπορούν να δραστηριοποιηθούν εύκολα εκεί, αλλά οι μισθοφόροι έχουν να αντιμετωπίσουν λιγότερα εμπόδια, αφού μπορούν να καταλάβουν μια περιοχή διά της βίας, να την υπερασπιστούν από τους μαχητές, το κράτος και τυχόν ανταγωνιστές, και να παράσχουν την απαιτούμενη ασφάλεια για τη λαθραία εξόρυξη πόρων.

Εάν κάποιος νέος "οπλαρχηγός” καταφέρει να δημιουργήσει μια "βάση” σπάνιων γαιών και κοιτασμάτων στην περιοχή του Κονγκό ή του Αφγανιστάν, που πιθανότατα έχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου στον κόσμο, θα μπορούσε να ελέγξει έναν στρατηγικής σημασίας κρίκο της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού. Θα αποκτούσε τη δύναμη να επηρεάζει τις αγορές, να εκβιάζει χώρες και να διαμορφώνει τις γεωπολιτικές εξελίξεις, όπως έκανε κάποτε η, οιονεί μισθοφορική, Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών.

Άλλες ιδιωτικές εταιρείες παροχής υπηρεσιών ασφάλειας θα μπορούσαν επίσης να εμπλακούν στην "επιχείρηση φυσικών πόρων” εάν είναι σε θέση να αναπτυχθούν περαιτέρω. Ήδη, τουλάχιστον μισή ντουζίνα τέτοιες εταιρείες -μεταξύ των οποίων ρωσικές, γαλλικές και νιγηριανές- δραστηριοποιούνται σε όλη την Αφρική ή έχουν τη δυνατότητα να το πράξουν. Στο Αφγανιστάν, ο ιδρυτής της Blackwater, Έρικ Πρινς, πρότεινε κάποτε να ανατεθεί η ασφάλεια ολόκληρης της χώρας σε μισθοφόρους - και να πληρώνονται για τις υπηρεσίες τους μέσω της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων ορυκτών και σπάνιων γαιών που υπάρχουν στην περιοχή.

Αυτές οι εταιρείες μπορεί να μην είναι αυστηρά μισθοφορικές, αλλά καθώς η ζήτηση για αυτού του είδους τα ορυκτά βαίνει αυξανόμενη και η προοπτική εξόρυξής τους γίνεται ολοένα και πιο επικίνδυνη, αναμένεται να ενταθεί το ενδιαφέρον εμπλοκής από ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες.

Αυτό ήταν προφανώς και το μοντέλο που ακολουθούσε ο Πριγκόζιν. Ο κ. Πούτιν μπορεί να αντικαταστήσει τον "επικεφαλής εργολάβο” του, όχι όμως και τις δυνάμεις της Wagner. Το γεγονός ότι ο Ρώσος ηγέτης φαίνεται πως συνεχίζει να ανέχεται, να χρησιμοποιεί και πιθανόν να αποκτά πιο άμεσο έλεγχο των μισθοφορικών δυνάμεων της Wagner -παρά την ταπεινωτική και αποσταθεροποιητική εκστρατεία τους κατά της Μόσχας- αποτελεί απόδειξη της πραγματικής κληρονομιάς που αφήνει πίσω του ο Πριγκόζιν.

Μεγαλύτερη ανησυχία δε, προκαλεί το ενδεχόμενο να υπάρξουν μιμητές του. Ένας κόσμος γεμάτος μισθοφόρους γεννά περισσότερους πολέμους και περισσότερο ανθρώπινο πόνο.

* Ο Sean McFate είναι καθηγητής στο Κολλέγιο Διεθνών Υποθέσεων Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας και συγγραφέας του βιβλίου "Ο σύχρονος μισθοφόρος: Ιδιωτικοί στρατοί και ο ρόλος τους στην Παγκόσμια Τάξη”.

© 2023 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"