Η Ουκρανία βάζει τον πήχη των απαιτήσεών της ψηλά

Του Νικήτα Σίμου 

Η Ουκρανία ζητά να γίνει μέλος της ΕΕ βάζοντας σαν στόχο να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια σε δύο χρόνια. Αυτό θα είναι το αντικείμενο συζητήσεων μεταξύ της ουκρανικής ηγεσίας και των επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου, στο Κίεβο κατά την πρώτη εβδομάδα του Φεβρουαρίου. Τέτοιες συζητήσεις γίνονται για πρώτη φορά σε εμπόλεμη ζώνη.

Μια δύσκολη προσδοκία

Υπάρχει το ερωτηματικό του κατά πόσο μια τέτοια προσδοκία είναι ρεαλιστική, τουλάχιστον χρονικά. Οι Ευρωπαίοι μάλλον προσπαθούν να κρατήσουν αυτή την ουκρανική επιθυμία σαν μια ιδέα του απώτερου μέλλοντος. Πέρυσι ο Γάλλος πρόεδρος, με τα τότε δεδομένα, είχε πει ότι θα χρειάζονταν πολλά χρόνια πριν η Ουκρανία γίνει μέλος της ΕΕ, άποψη η οποία μάλλον απηχούσε τις σκέψεις και άλλων Ευρωπαίων ηγετών, κατά τη σχετική συνάντηση κορυφής τον περασμένο Ιούνιο, προκειμένου να δοθεί στην Ουκρανία το καθεστώς του υποψηφίου μέλους.

Η εισδοχή του Κιέβου στην ΕΕ θα σήμαινε υψηλή επιβάρυνση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, από την άλλη πλευρά όμως θα επέτρεπε υψηλής αξίας επενδύσεις ανασυγκρότησης. Σύμφωνα με την Οικονομική σχολή του Κιέβου η εκτίμηση των ζημιών των υποδομών για το 2022 ανήλθε σε $138 δισ., εκ των οποίων $54 δισ. για κατοικίες $35,6 δισ. για βιομηχανικές εγκαταστάσεις και τα υπόλοιπα για σχολεία, γέφυρες, δρόμους κ.ά. Αυτό μπορεί να είναι ένα αδρό ελάχιστο μέτρο των επενδύσεων ανασυγκρότησης που θα απαιτηθούν, εφόσον οι καταστροφές θα συνεχιστούν με την εξέλιξη του πολέμου. 

Η Ουκρανία επικαλείται τις θυσίες του λαού της κατά τα γεγονότα του 2014 απέναντι στο καθεστώς Γιανούκοβιτς και την ανατροπή του τελευταίου, προκειμένου η χώρα να διατηρήσει την πολιτική και οικονομική σχέση της με την ΕΕ. Αυτό το γεγονός δημιουργεί μια ηθική δέσμευση των Ευρωπαίων απέναντι στο Κίεβο. Τούτο βέβαια δεν αναιρεί κάποιες βασικές ευρωπαϊκές αρχές, όπως την καταπολέμηση της διαφθοράς, θέμα το οποίο βρέθηκε στο ουκρανικό προσκήνιο μετά την αποπομπή του υφυπουργού υποδομών και του υφυπουργού εξωτερικών, κατά τον Ιανουάριο 2023, για σκάνδαλα σχετικά με συμβόλαια του δημοσίου. Επίσης, απασχολεί και η νομοθετική διασφάλιση της διαφάνειας κατά τη διαδικασία επιλογής των δικαστών του Συνταγματικού δικαστηρίου, ώστε να μην υπάρχει παρέμβαση των πολιτικών. Γενικά όμως μετά την επιτυχή ουκρανική αντεπίθεση του Φθινοπώρου και την αύξηση του γοήτρου της κυβέρνησης δημιουργείται μια τάση επιτάχυνσης των γεγονότων, τόσο στον χώρο των διεθνών σχέσεων του Κιέβου με εστίαση στη Δύση και ειδικά την ΕΕ, όπως προαναφέραμε, όσο και στην αναβάθμιση του εξοπλισμού του Ουκρανικού στρατού.

Τανκς και αεροπλάνα

Μετά από πολλούς μήνες συζητήσεων και έντονης αμφιθυμίας των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων, φαίνεται ότι οι απαιτήσεις του Κιέβου θα ικανοποιηθούν σε σημαντικό βαθμό, τουλάχιστον ως προς τα άρματα μάχης. Μέχρι τώρα η εξοπλιστική βοήθεια της Δύσης προς την Ουκρανία, περιελάβανε αμυντικό κατά βάση εξοπλισμό με περιορισμένες επιθετικές δυνατότητες (πυροβόλα και εκτοξευτές ρουκετών, αντιαρματικά, κ.ά.) ενώ παρεχόταν και ηλεκτρονική υποστήριξη κατά τις επιχειρήσεις. Αυτό, είτε διότι οι πάροχοι πίστευαν ότι ένας τέτοιος εξοπλισμός αρκούσε για να αναχαιτισθεί η ρωσική επιθετικότητα επί του πεδίου, έως κάποιο σημείο ισορροπίας, είτε διότι δεν ήθελαν να εμπλακούν περισσότερο ριψοκινδυνεύοντας μια μαζικότερη επίθεση των Ρώσων. Όμως οι ρωσικές αδυναμίες και οι επιτυχίες του ουκρανικού στρατού στην ανακατάληψη εδαφών, έδωσαν μια νέα εικόνα δυνατοτήτων.

Το Η.Β. στην αρχή του πολέμου πρέσβευε ότι δεν θα έπρεπε να δοθούν άρματα, για να γίνει ο πρώτος σύμμαχος ο οποίος θα δώσει μια ίλη Challenger. Η Γερμανία μετά από πολλές και έντονες αντιρρήσεις συναίνεσε να δοθούν δικής της κατασκευής Leopard από όσους συμμάχους επιθυμούν (Πολωνία, Καναδάς, Ολλανδία, κ.ά.) και σημαντικό αριθμό θα δώσει και η ίδια. Οι ΗΠΑ πρόκειται να δώσουν 31 άρματα Abrams, η παράδοση των οποίων θα πάρει χρόνο, καθώς έχουν αυξημένες ανάγκες συντήρησης και εκπαίδευσης χειριστών και συντηρητών, σε σύγκριση με τα Leopard, ενώ η παραγωγή του πλέον προηγμένου τύπου Αbram, Α2, είναι βραδεία και προς το παρόν εκτελούνται παραγγελίες άλλων χωρών (πχ παραδόσεις 250 προς Πολωνία θα αρχίσουν το 2025). Εκτιμάται ότι θα παραδοθούν στην Ουκρανία περίπου 100 βαριά άρματα και κάποια ελαφρότερα γαλλικά, έναντι των 300 τα οποία ζητά το Κίεβο, αριθμό τον οποίο θεωρεί αναγκαίο προκειμένου να εκδιώξει τις ρωσικές δυνάμεις από τα ουκρανικά εδάφη, ενώ τα χρονοδιαγράμματα παραδόσεών τους ίσως δεν προλάβουν την εκτιμώμενη νέα ρωσική επίθεση. Η παράδοση των πρώτων Leopard χρονικά τοποθετείται γύρω στην Άνοιξη.

Και καθώς η Ουκρανία φαίνεται να προετοιμάζει μια μείζονα αντεπίθεση, και ο Ουκρανός πρωθυπουργός διαμηνύει ότι "η αναποφασιστικότητα σκοτώνει περισσότερους Ουκρανούς" η ευνοϊκή τροπή για παραδόσεις αρμάτων, φαίνεται να τροφοδοτεί συζητήσεις για ενδεχόμενη παράδοση στον ουκρανικό στρατό και αεροπλάνων F-16. Η ενίσχυση της αεροπορίας των Ουκρανών με δυτικά αεροσκάφη σε αντικατάσταση παλαιών σοβιετικών είναι πάγιο αίτημα του Κιέβου από την αρχή του πολέμου. Αν όμως κάποιος κρίνει από τον χρόνο ο οποίος χρειάστηκε για την έγκριση παράδοσης των αρμάτων, το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και με τα αεροπλάνα. Πάντως, υπάρχουν δυτικές κυβερνήσεις οι οποίες θα εξέταζαν το θέμα, όπως πχ η ολλανδική κατά πρόσφατη δήλωση του υπουργού εξωτερικών Hoestra στη βουλή, εφόσον το Κίεβο υπέβαλε σχετικό αίτημα. Η παράδοση όμως θα παρέμενε υπό την έγκριση των ΗΠΑ, ενώ κατά των παραδόσεων τάχθηκε πρόσφατα και ο Γερμανός καγκελάριος, τονίζοντας ότι πρέπει να αποφευχθεί μια παραπέρα στρατιωτική κλιμάκωση.

Υπάρχει βέβαια και το θέμα της σχετικής εκπαίδευσης Ουκρανών πιλότων, για την οποία πιέζει το Κίεβο, αλλά δεν εγκρίνει η Ουάσιγκτον, ενώ σημαντικό θέμα είναι και η δημιουργία της απαραίτητης υποδομής συντήρησης επί ουκρανικού εδάφους για ένα πολύπλοκο σύστημα όπως το F-16.

Είναι πάντως χαρακτηριστικό των ουκρανικών πιέσεων, ότι το Κίεβο εξετάζει την εκπαίδευση πιλότων του από ιδιωτικές εταιρείες στις ΗΠΑ. Τέλος, υπάρχει ο φόβος ότι τα F-16 δεν θα αποδεικνύονταν αποτελεσματικά απέναντι σε 5ης γενιάς ρωσικά αεροσκάφη.                      

Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί, ότι η διοίκηση Μπάϊντεν διατηρεί την ανησυχία ότι η αποστολή όπλων υψηλής τεχνολογίας στο Κίεβο θα μπορούσε να θεωρηθεί από τους Ρώσους ως κλιμάκωση και να δώσει έδαφος στον Πούτιν για χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων, όσο μακρινή και αν φαίνεται μια τέτοια εκδοχή. Προς την κατεύθυνση της αποφυγής κλιμάκωσης, υποστηρίζεται από Δημοκρατικούς κύκλους του Κογκρέσου ότι προέχει η παραπέρα ενίσχυση, πχ με Patriot, των αμυντικών ουκρανικών αντιαεροπορικών συστημάτων, τα οποία μέχρι τώρα έχουν σημαντικά περιορίσει τις ρωσικές αεροπορικές επιθέσεις. Είναι πάντως χρήσιμο να θυμηθούμε το προ ολίγων μηνών περιστατικό κατά το οποίο ουκρανικοί αντιαεροπορικοί πύραυλοι έπεσαν επί ρωσικού εδάφους κοντά στα Β.Δ σύνορα της Ουκρανίας με τη Ρωσία. Όλες οι πλευρές έσπευσαν να θεωρήσουν το γεγονός ως ακούσιο ατύχημα και να μην δώσουν συνέχεια.

Αίνιγμα

Η Ουκρανία είναι κατά πολλούς ένα αίνιγμα ισορροπιών, ειδικά για τους Ευρωπαίους, οι οποίοι παραμένουν κατά βάση αμφίθυμοι ως προς τον χειρισμό της κρίσης. Ο προσεταιρισμός της Ουκρανίας θα έφερνε ένα παγκόσμιο σημαντικό παραγωγό (σιτηρά, λιπάσματα, μηχανήματα, προϊόντα σιδήρου)  στους ευρωπαϊκούς κόλπους, καθώς και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, το οποίο θα ανανέωνε ηλικιακά τους απασχολουμένους σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως πχ στη Γερμανία. Υπάρχει όμως το ενδεχόμενο αν αυτή η εισδοχή πραγματοποιηθεί, να διαμορφώσει νέες πολιτικές ισορροπίες στην ΕΕ, και τη δημιουργία ενός ισχυρού αντι-ρωσικού πυρήνα, αν λάβουμε υπόψη ότι οι συνδυασμένοι πληθυσμοί Πολωνίας και Ουκρανίας φθάνουν τα 80 εκατ., γεγονός το οποίο θα τους επέτρεπε να αντιπαραταχθούν πολιτικά κατά της, εφεκτικότερης προς τη Ρωσία, Γερμανίας, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και άλλους φορείς. Σημειωτέο ότι οι χώρες αυτές, με κοινό χαρακτηριστικό τη σφοδρή αντι-ρωσική θέση τους, έχουν ήδη την ιδιαίτερη στήριξη των ΗΠΑ, ενώ η Πολωνία ακολουθεί έντονο εξοπλιστικό πρόγραμμα με προηγμένα αμερικανικά μέσα.

Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι η Γαλλία άτυπα στηρίζει σε πολλές περιπτώσεις την Πολωνία, ως εξισορροπητικό μοχλό κατά της γερμανικής ηγεμονίας. Έτσι, πέρα από τις διαφωνίες για τους χειρισμούς της ενεργειακής κρίσης, η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας μπορεί να οδηγήσει σε παραπέρα διαφοροποίηση των γεωπολιτικών επιδιώξεων των Ευρωπαίων εταίρων. Αυτές οι διαφοροποιήσεις ήδη διαμορφώνονται και έχουν αντίκτυπο τόσο στον εξοπλισμό της Ουκρανίας και άρα άμεσα στην εξέλιξη του πολέμου, όσο και στη διαχείριση της σχέσης Δύσης – Ρωσίας.

Προς το παρόν η Δύση με προεξάρχουσα την Ουάσιγκτον  φαίνεται να αγοράζει χρόνο επιθυμώντας τη σταδιακή φθορά της σημερινής Ρωσίας, μήνυμα του οποίου τις επιπτώσεις η Μόσχα βιώνει, ενώ βαρύς είναι ο αντίκτυπος και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Οι εξελίξεις για το μέλλον παραμένουν προς το παρόν στον χώρο των σεναρίων και της εικασίας.    

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής