Οι τρεις βασικές αξίες μου στον κόσμο των πεποιθήσεων

Συνήθως αυτά που πιστεύουµε συνιστούν µια συγκεκριµένη θεώρηση του κόσµου, βασικές πεποιθήσεις για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Αµέτρητες φιλοσοφικές συζητήσεις έχει προκαλέσει το απλό ερώτηµα "σε τι πιστεύουµε". Κι όµως για εµένα, που το µεγαλύτερο µέρος της ζωής µου το πέρασα σε πανεπιστήµια και επιχειρήσεις, και τα µισά µου χρόνια εκτός Ελλάδας, τα µεγάλα ερωτήµατα έχουν συχνά απλές απαντήσεις. Κι αυτές είναι συνήθως οι πλέον δύσκολες ή τουλάχιστον εκείνες που µας δυσκολεύουν περισσότερο αν είµαστε πραγµατικά αποφασισµένοι να τις εφαρµόσουµε στη ζωή, τις σχέσεις µας µε τους άλλους, στην πολυδιάστατη πραγµατικότητα. Εµείς, οι άνθρωποι της πράξης, προσεγγίζουµε αναλόγως ακόµα και τις µεγάλες φιλοσοφικές προκλήσεις, αλλά έχω την αίσθηση ότι η προσέγγιση αυτή δεν περιορίζει την πληρότητα των απαντήσεων.

Αυτά που πιστεύουµε, σε τελική ανάλυση, προσδιορίζουν τα πάντα. Τον τρόπο που βλέπουµε τον εαυτό µας, τους άλλους, τις αρχές και τις προτεραιότητες µε βάση τις οποίες λαµβάνουµε σηµαντικές και λιγότερο κρίσιµες αποφάσεις. Αυτά που πιστεύουµε προσδιορίζουν εκείνα που κάνουµε και τα άλλα που αποφεύγουµε.

Προσωπικά θεωρώ ότι η βάση για όλα πρέπει να είναι η αντικειµενική αλήθεια. Δεν εννοώ κάποιες γενικές υπερβατικές αρχές, αλλά αυτό που πραγµατικά συµβαίνει στον κόσµο όπου ζούµε. Ακόµα και στον κόσµο των επιχειρήσεων, που υποτίθεται όλα είναι µετρήσιµα, η αντικειµενική αλήθεια συχνά δεν είναι ορατή. Τις περισσότερες φορές το πρόβληµα δεν είναι ότι αδυνατούµε να την εντοπίσουµε, ούτε ότι δεν µπορούµε να προσδιορίσουµε τα µεγέθη µε ακρίβεια. Το ουσιαστικό πρόβληµα είναι µέσα µας, δεν µπορούµε να αποδεχθούµε αυτό που συµβαίνει.

Tα άτοµα που έχουν καλύτερες επιδόσεις πρέπει να ενισχύονται, να προωθούνται, να επιβραβεύονται, γιατί εκείνοι θα φέρουν την πρόοδο στην παγκόσµια κοινωνία όπου πλέον ζούµε.

Ακόµα και στον αυστηρό κόσµο της οικονοµίας, οι άνθρωποι είναι δέσµιοι εντυπώσεων που τους βολεύουν. Μένουν προσκολληµένοι σε απόψεις και πεποιθήσεις που στηρίζονται στην εγωιστική µατιά τους, προτιµούν να αγνοούν ό,τι δεν εντάσσεται στη δική τους προσωπική αλλά διαµορφωµένη αντίληψη. Φοβούνται να ανοίξουν τη σκέψη τους σε κάτι διαφορετικό.

Η µεγαλύτερη ίσως πρόκληση που έχουν οι άνθρωποι, και κυρίως όσοι έχουν ηγετική ευθύνη, είναι να αποδέχονται αλήθειες που δεν έχουν σκεφθεί, την πραγµατικότητα που δυσκολεύει όσα νόµιζαν ότι συµβαίνουν. Γιατί η καινοτοµία είναι µια δύναµη που θα µας κάνει ισχυρότερους.

Η δεύτερη µεγάλη πρόκληση που µε συγκινεί µετά την αντικειµενικότητα είναι η αριστεία. Δεν είναι µόνον το ότι πιστεύω ότι πρέπει να διδάσκεται η αριστεία στα σχολεία µε απτά παραδείγµατα από όλο τον κόσµο, ούτε µόνο η αναζήτηση και δικαίωση όσων έχουν υψηλά προσόντα και ευστοχία σε ό,τι κάνουν, αισθάνοµαι ότι είναι κάτι πιο ουσιαστικό. Το θέµα δεν είναι το προφανές, ότι τα άτοµα που έχουν καλύτερες επιδόσεις πρέπει να ενισχύονται, να προωθούνται, να επιβραβεύονται γιατί εκείνοι θα φέρουν την πρόοδο στην παγκόσµια κοινωνία όπου πλέον ζούµε. 

Η επιδίωξη είναι και η άριστη αξιοποίηση των πόρων που διαθέτουµε και που πρέπει να σεβόµαστε σε κάθε µικρή ή µεγάλη κίνηση. Αυτή η αγωνία για την αποτελεσµατικότητα είναι αυτή που αναζητεί την αριστεία, επειδή επιδιώκει να κάνει καλύτερο τον κόσµο. Πολλές από τις µεγάλες οικονοµικές, και όχι µόνον, καταστροφές θα µπορούσαν να έχουν αποφευχθεί αν οι υπεύθυνοι σέβονταν τους πόρους που διαχειρίζονται και υπηρετούσαν σταθερά την αποτελεσµατικότητα. Πολλές γενιές ανθρώπων θα είχαν αποφύγει µεγάλες κρίσεις, δυστυχίες, κοινωνικές καταστροφές αν είχαν ηγεσία που υπηρετούσε τον δύσκολο δρόµο της αποτελεσµατικότητας και της αριστείας.

Ωστόσο η αντικειµενικότητα και η αποτελεσµατικότητα δεν αρκούν, χρειάζεται κάτι επιπλέον. Είναι η ενσυναίσθηση, να λαµβάνουµε αποφάσεις που αφορούν άλλους έχοντας αισθανθεί τη θέση τους, η ειλικρινής αγωνία για την τύχη των πολλών, η εξάλειψη των µεγάλων ανισοτήτων.

Η εµµονή στην αντικειµενική αλήθεια, η σταθερή επιδίωξη της αποτελεσµατικότητας δικαιώνονται κατά τη γνώµη µου επειδή επιτρέπουν να κάνουµε πιο ευτυχισµένη και ουσιαστική τη ζωή των ανθρώπων. Όλα αυτά δεν είναι απλώς µια συνταγή, ας πούµε, καλής συµπεριφοράς. Συνθέτουν µια δυναµική διαδικασία που εξελίσσεται µε τον χρόνο, στη διάρκεια της οποίας ενδεχοµένως εναλλάσσονται προτεραιότητες, αλλά ποτέ δεν παραλείπεται καµία από τις επιδιώξεις αυτές. Είναι οι τρεις βασικές αξίες που δεν είναι πάντα εύκολο να υιοθετήσουµε στην πράξη, αλλά µας δίνουν σκοπό, λόγο, να προσπαθούµε περισσότερο και δύναµη να καταλήγουµε σε δύσκολες αλλά αναγκαίες αποφάσεις.

Προφανώς ο κόσµος των πεποιθήσεών µας είναι µεγάλος, σύνθετος, αναπτύσσεται µαζί µας, ίσως εξελίσσεται και διαµορφώνεται διαφορετικά από ό,τι ήταν µερικές δεκαετίες παλαιότερα. Είναι πολύ λογικό µε τα χρόνια, τις γνώσεις και τις εµπειρίες που συσσωρεύουµε να διαµορφώνουµε και διαφορετικές αντιλήψεις.

Υπάρχουν, όµως, πάντα κάποιες βασικές γραµµές που στηρίζουν τις αντιλήψεις και τη θεώρηση των πραγµάτων που έχουµε. Ακόµα κι αν δεν έχουµε συνειδητοποιήσει τις "κολόνες" της σκέψης µας, υπάρχουν και προσδιορίζουν τον τρόπο που σκεπτόµαστε, τα αίτια που µας οδηγούν στις αποφάσεις της ζωής µας.

Στην πραγµατικότητα είµαστε αυτά που πιστεύουµε, πιστεύουµε αυτά που είµαστε.

* Ο κ. Χάρης Σαχίνης είναι Διευθύνων Σύµβουλος της ΕΥΔΑΠ.