Του Δημήτρη Τριανταφύλλου

Η αναμενόμενη νίκη του στρατοπέδου του "Ναι” στο δημοψήφισμα της Τουρκίας κατέληξε σε χάος, καθώς η αντιπολίτευση αμφισβητεί τα αποτελέσματα. Αν και θα έπρεπε να περιμένουμε μέχρι οι αντιδράσεις να κάνουν τον κύκλο τους, το αποτέλεσμα δεν είναι σίγουρο ότι θα ανατραπεί. Δεν πρέπει να εκπλαγεί κανείς από την έκβαση του δημοψηφίσματος, το οποίο αντανακλά την αυξανόμενη πόλωση στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας, δεδομένου ότι αυτή ήταν η στρατηγική επιλογή τόσο από το κυβερνών κόμμα όσο και από τον Πρόεδρο της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Η ίδια η διαδικασία του δημοψηφίσματος ήταν μια μελέτη αντιφάσεων. Αν και το αποτέλεσμά της για τον τρόπο άσκησης εξουσίας από τον Ερντογάν και το ΑΚP είναι άνευ σημασίας, καθώς δεν πρόκειται να πάνε πουθενά και το νωρίτερο που θα δοκιμαστούν σε εκλογές είναι τον Νοέμβριο του 2019 όταν θα τεθούν σε ισχύ και οι συνταγματικές αλλαγές, είναι παράδοξο. Αν είχε πραγματοποιηθεί υπό "κανονικές συνθήκες” θα είχε γίνει αποδεκτό ως μέρος μιας "κανονικής” πολιτικής διαδικασίας, όπου η μία πλευρά θα είχε κερδίσει δίκαια και η άλλη όχι.  

Αυτό συνέβη εν τέλει στο βρετανικό δημοψήφισμα τον Ιούνιο του 2016, όπου η επιλογή του 51,89% των Βρετανών υπέρ του Brexit όντως εφαρμόζεται καθώς η κυβέρνηση της χώρας έχει αρχίσει τη διαδικασία του "διαζυγίου” με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ομοίως, το Νοέμβριο του 2016 τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες έδωσαν μια εκλογική νίκη στον Donald Trump μέσω του Κολεγίου των Εκλεκτόρων αν και 2,9 εκατομμύρια Αμερικανοί περισσότεροι ψήφισαν υπέρ της Χίλαρι Κλίντον. 

Στην περίπτωση αυτού του δημοψηφίσματος, το παράδοξο είναι ότι πραγματοποιήθηκε με την χώρα να βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αυτό από μόνο του δεν θα πρέπει να είναι αρκετό για να αμφιβάλλει κανείς για την αξιοπιστία και τη νομιμότητα της διαδικασίας, καθώς και οι προεδρικές εκλογές την επόμενη εβδομάδα στη Γαλλία θα διεξαχθούν υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που έχει τεθεί σε ισχύ από τις επιθέσεις του Παρισιού τον Νοέμβριο του 2015. Η διαφορά όμως είναι ότι στην τουρκική περίπτωση, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχει συνοδευτεί από μαζικές εκκαθαρίσεις με χιλιάδες φυλακίσεις, με την απώλεια εργασίας για χιλιάδες άλλους ανθρώπους, το κλείσιμο επιχειρήσεων και ένα τοπίο στα Μέσα ενημέρωσης όπου η πολυφωνία δεν αποτελεί την πρώτη λέξη που έρχεται στο μυαλό. Το οξύμωρο είναι ότι η φιλοδοξία του Ερντογάν να δώσει στη χώρα το πρώτο δημοκρατικό σύνταγμα καταπνίγηκε ξανά και ξανά από  τον Οκτώβριο του 2011 που ανακοινώθηκε για πρώτη φορά και εξαϋλώθηκε στο  χθεσινό δημοψήφισμα με 18 αλλαγές στο Σύνταγμα υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης.

Εν μέρει τα αποτελέσματα αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι ο μετασχηματισμός της Τουρκίας από την εποχή της διακυβέρνησης του Ατατούρκ όπου η εκτελεστική εξουσία μοιραζόταν την εξουσία με ένα νομοθετικό σώμα που αντιπροσώπευε την κυριαρχία του λαού με την ενδεχόμενη εμφάνιση μιας "γραφειοκρατικής ολιγαρχίας” (που αποτελείται από ισχυρούς δημοσίους υπαλλήλους, συμπεριλαμβανομένων στρατιωτικών, διπλωματών οι οποίοι κατά την πάροδο του χρόνου απέκτησαν μια θέση στο σύστημα) κρατώντας την από κοινού δεν έχει την καθολική υποστήριξη των πολιτών της. Παρά το γεγονός ότι το σύστημα ήταν ασταθές καθώς παρήγαγε 65 κυβερνήσεις κατά τα 95 χρόνια ζωής της  σύγχρονης Τουρκίας και μια σειρά από παρεμβάσεις από τον στρατό, τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος δείχνουν μια βαθιά ριζωμένη αντίσταση στην περαιτέρω διάλυσή του ή στη σημαντική αύξηση των εξουσιών της εκτελεστικής εξουσίας.

Παρ 'όλα αυτά, αν και το θολό τοπίο από τη χθεσινή ψηφοφορία τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και διεθνώς θα συνεχιστεί για λίγο, το θέμα είναι πώς η πόλωση θα εξελιχθεί από βραχυπρόθεσμη σε μεσοπρόθεσμη. Θα πετύχει ο Ερντογάν έναν πιο συμφιλιωτικό τόνο και θα προσπαθήσει να ανακτήσει τα τμήματα του εκλογικού σώματος που χάθηκαν ή θα ερμηνεύσει το δημοψήφισμα ως νομιμοποίηση της φιλοδοξίας του να αναμορφώσει το τουρκικό κράτος; Υποψιάζομαι ότι δεν θα αποθαρρυνθεί, καθώς πλέον δεν έχει άλλη επιλογή πέρα από το να ξεκινήσει μια παρατεταμένη προεκλογική εκστρατεία που θα του διασφαλίσει ότι ο ίδιος και το ΑΚΡ θα κερδίσουν τη λαϊκή ψήφο στις εκλογές του 2019, ενώ την ίδια ώρα προβάλλει τον εαυτό του ως τον απαραίτητο παίκτη που μπορεί και να προστατεύσει το εθνικό ενδιαφέρον και να προβάλει το διεθνές κύρος της χώρας. Με άλλα λόγια, ο Ερντογάν και το ΑΚΡ δεν είναι έτοιμοι να επισκιαστούν σύντομα.

* Ο κ. Δημήτρης Τριανταφύλλου είναι αναπληρωτής καθηγητής, πρόεδρος του τμήματος Διεθνών Σχέσεων και διευθυντής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Μελετών (CIES) του Πανεπιστημίου Kadir Has. Κωνσταντινούπολη