Του Steen Jakobsen

Με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα να κάνει ένα τεράστιο άλμα από την ποσοτική χαλάρωση στην ποσοτική σύσφιξη, και τους τόνους στη γεωπολιτική ρητορική μεταξύ των ΗΠΑ και της Βορείου Κορέας και του Ιράν να οξύνονται διαρκώς, δεν είναι η στιγμή να εφησυχάζουμε. Δυστυχώς ο κόσμος έχει αφεθεί σε μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας και αγνοεί τους κινδύνους που έχουμε απέναντί μας.

Σταδιακά, η αγορά κατέληξε τελικά να αποδεχθεί ως αναπόφευκτη αλήθεια ότι τα πράγματα δεν πρόκειται να αλλάξουν ποτέ –ακριβώς τη στιγμή που οι δείκτες κινδύνου και οι υποκείμενες μεταβολές αρχίζουν να αγγίζουν τα κόκκινα. Η ανθρώπινη τάση μας να ανάγουμε το πρόσφατο παρελθόν στο μέλλον αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις αδυναμίες του εγκεφάλου, και μας οδηγεί σε συμπεράσματα τα οποία δεν είναι απλώς εσφαλμένα, αλλά αντίκεινται στην επιστήμη και τις εμπειρικές μελέτες.

Ο γεωπολιτικός κίνδυνος δεν έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον κόσμο των αγορών και των οικονομικών από τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση της περιόδου 2007-2009. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως αντιδρούσαν ακόμα και στην πιο μικρή δυσκολία με έναν πακτωλό χρημάτων προς εκτύπωση και διάθεση.

Το modus operandi του "παρατείνω και προσποιούμαι" συναντά πλέον το απότομο τέλος του. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) είναι αποφασισμένη να περάσει από το QE, την πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης, στο QT, την πολιτική της ποσοτικής σύσφιξης: θα συρρικνώσει τον τεράστιο ισολογισμό της επιτρέποντας την εκκαθάριση εκκρεμών ομολόγων χωρίς να τα ανανεώσει. Αλλά με αυτό τον τρόπο οι υπεύθυνοι διαπράττουν ένα τεράστιο σφάλμα πολιτικής: αυξάνουν τα χειραγωγούμενα επιτόκια βασιζόμενοι στην "ελπίδα" ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί σύμφωνα με το –ακαδημαϊκά καταρριφθέν– επιχείρημα της καμπύλης Phillips.

Μάλιστα, καταρριφθέν. Πρόσφατη μελέτη των Dotsey, Fujita και Stark από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα Φιλαδέλφειας καταλήγει στο εξής συμπέρασμα: "Διαπιστώνουμε ότι οι προβλέψεις μας σύμφωνα με τα μοντέλα της καμπύλης Phillips τείνουν να είναι σαφώς κατώτερες από τις προβλέψεις των μοντέλων μίας μεταβλητής." Κατώτερες! Παρ' όλα αυτά, η Fed (και η Ευρωαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και η Τράπεζα της Αγγλίας, και η Τράπεζα της Ιαπωνίας) επιμένει να χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο μοντέλο και να "ελπίζει" ότι θα λειτουργήσει.

Η Fed πιστεύει, ή μάλλον ελπίζει, ότι η ποσοτική σύσφιξη θα επέλθει χωρίς να προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στις αγορές – κάτι που ακούγεται ειρωνικό αν αναλογιστούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της παγκόσμιας ανάπτυξης (αν όχι το σύνολό της) μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης εξαρτάται ακριβώς από το αντίθετο: την πιστωτική επέκταση ύψους 3.000 δισ. δολαρίων στον ίδιο ακριβώς ισολογισμό. Επιδιώκουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι το πάρτι δεν θα τελειώσει, ακόμα και αν πάρουν τα ποτά, επειδή "το έχουν επικοινωνήσει" στην αγορά – συγκεκριμένα το ανάρτησαν στη σελίδα τους στο Facebook! Προφανώς η αγορά, ή τουλάχιστον εγώ, δεν εντυπωσιάστηκα.

Το πείραμα εξόδου της Fed είναι πράγματι ανησυχητικό, ωστόσο το πραγματικό ζήτημα είναι ότι ο αγαπημένος μας δείκτης οικονομικής πρόβλεψης, ο δείκτης μεταβολής της χρηματοδότησης, καταρρέει.

Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη καθαρή μείωση χρηματοδότησης στην ιστορία του δείκτη, με μοναδικό αντίπαλο δέος... τη μείωση της περιόδου 2007-2009 (κόκκινα βέλη). Ο δείκτης μεταβολής της χρηματοδότησης σε γενικές γραμμές υποδεικνύει την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας εννέα με δώδεκα μήνες αργότερα. Συνεπώς σε πραγματικούς οικονομικούς όρους, η τρέχουσα πτώση λογικά θα κορυφωθεί την περίοδο Μαρτίου-Ιουλίου 2018.

Θεωρούμε ότι αυτό αποτελεί κακό οιωνό για το Δ' τρίμηνο του 2017, αλλά και τα πρώτα δύο τρίμηνα του 2018, με ρεαλιστικό το ενδεχόμενο μιας οικονομικής επιβράδυνσης που θα θυμίζει έντονα ύφεση – ακριβώς τη στιγμή που οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί σε όλο τον κόσμο διακηρύσσουν ότι πλέον είναι όλα καλά. Πρόκειται και πάλι για μια κλασική περίπτωση αδιαφορίας προς τους νόμους της φύσης και την επιλογή της ελάχιστης αντίστασης. Η σημερινή βελτίωση των στοιχείων έχει τις ρίζες της στην περίοδο 2015-2016 και στην τεράστια πιστωτική διεύρυνση που έλαβε χώρα στην Κίνα, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, όπως φαίνεται καθαρά στο διάγραμμα (πράσινο βέλος). Για άλλη μια φορά, το πρόσφατο παρελθόν μάς προκαλεί να αναγάγουμε την "τάση" και στο μέλλον, παρά τα στοιχεία που υποδεικνύουν διαφορετικά.

Η ηγεσία της Κίνας συνεδριάζει τον Οκτώβριο προκειμένου να αποφασίσει σχετικά με την οικονομική ανάπτυξη των επόμενων πέντε, αν όχι δεκαπέντε, ετών. Εκτιμώ ότι ο πρόεδρος ΣιΤσινπίνγκ δεν θα διεκδικήσει απλώς μια νέα θητεία, για πρώτη φορά στα χρονικά μετά τον πρόεδρο Μάο, αλλά θα δώσει επίσης έμφαση στην ποιότητα έναντι της ανάπτυξης. Η Κίνα αναδεικνύεται ταχέως στον μεγαλύτερο παράγοντα συγχωνεύσεων και εξαγορών (με αγορές περιουσιακών στοιχείων στους κλάδους του περιβάλλοντος, των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, των πρώτων υλών, των υδάτινων πόρων, των εναλλακτικών πηγών ενέργειας και αλλού), αλλά και σε ηγέτη στον χώρο της τεχνολογίας.

Γινόμαστε μάρτυρες της εμφάνισης μιας νέας, πιο πράσινης Κίνας, η οποία επικεντρώνεται στη μείωση της ρύπανσης μέσω μιας τεράστιας κίνησης ηλεκτροδότησης, αλλά και μέσω της αποδοχής μικρότερων ρυθμών ανάπτυξης προς όφελος αυτής της ίδιας προσπάθειας. Αυτό είναι άσχημα νέα για την αύξηση της χρηματοδότησης, και ακόμα πιο άσχημα για την παγκόσμια ανάπτυξη. Η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 1/3 της άμεση παγκόσμιας ανάπτυξης, ωστόσο σε έμμεσους όρους η συμμετοχή της φτάνει στο 50%. Κατά την τελευταία κρίση των ετών 2007-2009, η Κίνα πήρε τον κόσμο στην πλάτη της. Σήμερα, ωστόσο, θέτει ως στόχο το μακροπρόθεσμο όφελος για την ίδια, και αυτή η προσπάθεια ξεκινά από το εσωτερικό της χώρας και όχι μακριά της.

Τα δεδομένα αυτά μας οδηγούν σε μια ιδιαίτερα αμυντική προσέγγιση για το Δ' τρίμηνο, καθώς πιστεύουμε ότι οι υπερβολικά υψηλές οικονομικές προσδοκίες, σε συνδυασμό με την επικίνδυνα χαμηλή μεταβλητότητα, τον χαμηλό πληθωρισμό και τα τεράστια λάθη πολιτικής από τις κεντρικές τράπεζες θα πυροδοτήσουν σημαντικούς κινδύνους για το σύγχρονο οικονομικό μοντέλο όπως το ξέρουμε.

Το γεγονός που αυξάνει ακόμα περισσότερο την ανησυχία για το Δ' τρίμηνο είναι η κλιμάκωση της γεωπολιτικής ρητορικής μεταξύ των ΗΠΑ και της Βόρειας Κορέας και του Ιράν. Οι διαπληκτισμοί ανάγονται πλέον σε επίπεδο νηπιαγωγείου, με τις αλληλοκατηγορίες, τις ομιλίες και τις συνεντεύξεις Τύπου να ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο. Εκτιμώ την πιθανότητα "κάτι να συμβεί τον Οκτώβριο" στο 50%. Σπάνια στο παρελθόν οι διαφορετικές δομές στα οικονομικά, την πολιτική και τις παγκόσμιες εξελίξεις απαίτησαν πιο έντονα την αλλαγή. Το ζήτημα είναι ότι αυτή η ανάγκη αλλαγής αντιμετωπίζεται με τον μεγαλύτερο εφησυχασμό που έχω συναντήσει ποτέ στην 30ετή καριέρα μου.

Ο κόσμος μοιάζει να συντάσσεται με την άποψη του Mario Andretti, πρώην πρωταθλητή της Φόρμουλα 1, που υποστήριζε ότι "αν τα πράγματα μοιάζουν να είναι υπό έλεγχο, τότε δεν πηγαίνεις αρκετά γρήγορα". Επιτρέψτε μου να συνοψίσω την άποψή μου για το Δ' τρίμηνο και το 2018 με ιδία λόγια:

"Αν τα πράγματα μοιάζουν να είναι υπό έλεγχο, τότε δεν έχεις καταλάβει απολύτως τίποτα."

* O Steen Jakobsen  είναι Επικεφαλής Οικονομολόγος της Saxo Bank